Maurice Sendak, Where the wild things are

HarperTrophy, 1963 (από 4 ετών)

Από τα άτακτα παιδιά του Άρη Δημοκίδη στον Μαξ, το μικρό ζωηρό αγοράκι του Maurice Sendak και του βιβλίου του Where the wild things are. Η ιστορία έχει ως εξής: Ο μικρός Μαξ, ντυμένος λύκος, αναστατώνει την οικιακή γαλήνη, με αποτέλεσμα η μαμά του να τον βάλει τιμωρία στο δωμάτιό του χωρίς να του δώσει βραδινό φαγητό. Ο Μαξ βλέπει εκείνη τη νύχτα το δωμάτιό του να μετατρέπεται σε ζούγκλα κι ο ίδιος με ένα πλοιάριο ξεκινάει ένα μακρύ ταξίδι στον ωκεανό, που τον φέρνει στον τόπο όπου ζουν τα «τέρατα» (“wild things”), κάτι πλάσματα με σωματικά χαρακτηριστικά που παραπέμπουν όντως σε μυθικά τέρατα αλλά με μορφές που θυμίζουν ανθρώπινα όντα. Ο Μαξ επιβάλλεται ως διά μαγείας στα τέρατα, γίνεται βασιλιάς τους, τα καλεί να αρχίσουν όλοι μαζί το σαματά, κάποια στιγμή αποφασίζει να σταματήσει τη φασαρία και να τα στείλει για ύπνο νηστικά –σε μια απόπειρα να μιμηθεί την αυταρχική, τιμωρητική συμπεριφορά της μαμάς του– και στο τέλος, νοσταλγώντας το σπίτι του, αποφασίζει να αποποιηθεί τον τίτλο του και να γυρίσει στο προστατευμένο περιβάλλον της οικογένειάς του. Τα τέρατα θυμώνουν, ωστόσο εκείνος είναι ήδη φευγάτος για το δωμάτιό του. Εκεί που τον περιμένει, ζεστό ακόμη, το βραδινό του φαγητό.

Ο Sendak φτιάχνει έναν κόσμο αρκετά σκοτεινό για να μιλήσει για τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζεται το παιδί ακραία συναισθήματα όπως ο θυμός, αλλά και για την απελευθερωτική, λυτρωτική δύναμη της παιδικής φαντασίας. Ο Μαξ, με όχημα αυτή τη φαντασία, καταδύεται σ’ ένα ταξίδι στον πρωτόγονο, άγριο εαυτό του, εκτονώνοντας έτσι την ένταση των ακραίων συναισθημάτων του. Όπως απλά κι αυτονόητα συμβαίνει συνήθως στην παιδική φαντασία, ο Μαξ φτάνει στη μακρινή χώρα που εδράζονται όλα τα βίαια ένστικτα και οι φόβοι χωρίς να ανοίξει ρουθούνι, επιβάλλεται αβίαστα στους κατοίκους της, εκδηλώνει κάθε φασαριόζικη και αυταρχική συμπεριφορά που του έρχεται στο κεφάλι και μετά, όταν ο θυμός τού τελειώνει, αποφασίζει, ανακτώντας επαφή με το συναισθηματικό κομμάτι του εαυτού του, να επιστρέψει στην πρότερη κατάστασή του.

 

Παράλληλα με το πέρασμα από το έλλογο στο άλογο, από το συναίσθημα στο ένστικτο, από την πραγματικότητα στη φαντασία, από την απαγόρευση στην ελευθερία, συντελείται και μια αλλαγή ρόλων: το μικρό παιδί, από δέκτης της εξουσιαστικής, τιμωρητικής συμπεριφοράς της μητέρας του, ανάγεται, και μάλιστα αυθαίρετα, σε εξουσιαστή και τιμωρό πλασμάτων λιγότερο λογικών αλλά και πολύ πιο άγριων από αυτό. Η αυθαιρεσία ωστόσο με την οποία αναλαμβάνει την εξουσία και τιμωρεί παραπέμπει μάλλον σε παιχνίδι που δε διέπεται από κανέναν κανόνα ή λογική. Στοιχείο που αποκαλύπτει την αδυναμία του Μαξ να κατανοήσει τους κανόνες και τους κώδικες συμπεριφοράς που του έχει επιβάλει ο ενήλικος κόσμος. Μέσα όμως από αυτή τη διαδικασία, μέσα από το φανταστικό ταξίδι δηλαδή που του επιτρέπει να νιώσει ικανός για όλα, παντοδύναμος βασιλιάς και τιμωρός, ο μικρός εκτονώνει την οργή του κι έτσι αποκαθιστά την εσωτερική ισορροπία του.
  
Το κείμενο του Sendak είναι εξαιρετικά λιτό, διατηρώντας παράλληλα έναν αβίαστο, χαλαρό ρυθμό. Η σκοτεινή και ταυτόχρονα παιγνιώδης εικονογράφηση λέει όλα εκείνα που παραλείπει το κείμενο, εκφράζοντας συναισθήματα μέσα από τις γκριμάτσες και τη γλώσσα του σώματος των ηρώων, αποκαλύπτοντας πτυχές της ιστορίας που κρύβονται πίσω από τις λέξεις και δίνοντας απτά χαρακτηριστικά στον ασαφή τόπο που το κείμενο αναφέρει ως «εκεί που είναι τα τέρατα». 

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο αρχιτεκτονικός τρόπος με τον οποίο αλληλοδιαπλέκονται κείμενο και εικόνα στο χτίσιμο της ιστορίας. Παρατηρούμε ότι, ενώ στην αρχή του βιβλίου κάθε σαλόνι μοιράζεται ισομερώς ανάμεσα στο κείμενο και στην εικόνα, όσο πλησιάζει ο Μαξ εκεί που ζουν τα τέρατα, η εικόνα κερδίζει έδαφος έναντι του κειμένου. Στην καρδιά της ιστορίας, εκεί που ο Μαξ αρχίζει το σαματά παρέα με τα τέρατα έχοντας γίνει βασιλιάς τους, το κείμενο απουσιάζει εντελώς, κι έτσι υπογραμμίζεται η απόλυτη κυριαρχία του θυμικού έναντι της λογικής, της φαντασίας έναντι της πραγματικότητας. Καθώς όμως ο Μαξ αρχίζει να αποφορτίζεται, το κείμενο κάνει και πάλι την εμφάνισή του, για να αποκατασταθεί σταδιακά, καθώς το παιδί απομακρύνεται από τον κόσμο των τεράτων, η ισορροπία ανάμεσα σε λέξεις και εικόνες.

Αν και γραμμένο στις αρχές της δεκαετίας του ’60, το Where the wild things are διατηρεί μια αυθεντικότητα, ένα νοηματικό βάθος και μια φρεσκάδα που το καθιστούν διαχρονικό. Παρόλο που η όποια αναζήτησή του στα ελληνικά θα αποβεί μάταιη, το απλό, εύληπτο αγγλικό κείμενο είναι εύκολα μεταφράσιμο και η εύγλωττη εικονογράφηση ικανή να υπερβεί τα όποια γλωσσικά εμπόδια. Γι' αυτό τολμήστε να το μοιραστείτε με τα παιδιά σας. Αξίζει τον κόπο!(1)

(Ένα ενδιαφέρον φωτογραφικό αφιέρωμα στο συγγραφέα και εικονογράφο Maurice Sendak, ο οποίος έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 83 ετών τον περασμένο Μάιο, εδώ.)

 

(1) Τέλη Μαρτίου του 2022: Το βιβλίο του Σέντακ επιτέλους μεταφράστηκε στα ελληνικά. Με τον τίτλο Η χώρα των τεράτων, κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις Εκδόσεις Παπαδόπουλος σε μετάφραση του Γιάννη Παλαβού.