Φίλιππος Μανδηλαράς, Καλικάντζαρος είσαι και φαίνεσαι!

Εικονογράφηση: Πέτρος Μπουλούμπασης, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2009 (από 5 ετών)

 

Πολλές ιστορίες για καλικάντζαρους κυκλοφορούν στα ανά τη χώρα βιβλιοπωλεία. Γεμάτες δράση, γέλιο, ανάλαφρη διάθεση. Οι καλικάντζαροι άλλωστε είναι το στοιχείο ανατροπής των Χριστουγέννων και ταυτόχρονα ο παράγοντας ισορροπίας, η αναγκαία δόση αντισυμβατικότητας και παραβατικότητας που σπάει την κάπως γλυκανάλατη ατμόσφαιρα των ημερών.

Το Καλικάντζαρος είσαι και φαίνεσαι! δεν αφηγείται μια τυπική ιστορία για καλικάντζαρους. Δεν μπαίνει καν στη συνήθη λογική της αντιπαράθεσης του πάνω κόσμου, αυτού των ανθρώπων, με τον κάτω κόσμο, αυτό των καλικάντζαρων. Στην πραγματικότητα, μας τονίζει ο συγγραφέας, οι δυο αυτοί κόσμοι δε βρίσκονται σε αντιπαράθεση, αφού ο δεύτερος δεν είναι άλλο από μια προβολή του πρώτου. Και σπεύδει να το αποδείξει ξεκινώντας από τον ορισμό της λέξης καλικάντζαρος και φτιάχνοντας μια λίστα με τα χαρακτηριστικά του μυθικού αυτού πλάσματος: κοντός, κουτσός, τριχωτός, με μεγάλα νύχια, μυτερά αυτιά και ουρά, άσχημος, βρόμικος, βωμολόχος, λαίμαργος, σκανταλιάρης… Μήπως ξέρετε κανέναν που να του μοιάζει; Γιατί ο συγγραφέας, χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια, ανακαλύπτει κάμποσους ανθρώπους στο οικογενειακό, φιλικό κι ευρύτερο περιβάλλον του που θα μπορούσαν κάλλιστα να είναι καλικάντζαροι, αφού κουβαλούν κάποια από τα παραπάνω χαρακτηριστικά. Και μάλιστα από την αναπάντεχη αυτή μάζωξη καλικαντζαρανθρώπων δεν εξαιρεί ούτε τον ίδιο του τον εαυτό!

Μ’ αυτό τον τρόπο ο Φίλιππος Μανδηλαράς πετυχαίνει να μιλήσει στα μικρά παιδιά για το πώς η παράδοση δημιουργείται μέσα από τις προκαταλήψεις και τις ανασφάλειες των ανθρώπων: Οι καλικάντζαροι, μας λέει, δεν προήλθαν από παρθενογένεση, δεν είναι αποκλειστικά και μόνο πλάσματα της φαντασίας μας. Απλούστατα, οι άνθρωποι, θέλοντας να διώξουν από πάνω τους ελαττώματα, αλλά και σωματικές ατέλειες ή αναπηρίες, να ξορκίσουν δηλαδή οτιδήποτε δεν τους είναι αρεστό ή κατανοητό, είτε είναι υπεύθυνοι γι’ αυτό, όπως στην περίπτωση των χαρακτηρολογικών αδυναμιών, είτε όχι, όπως στην περίπτωση αναπηριών ή ατελειών στην εμφάνιση, επινόησαν έναν βολικό αποδιοπομπαίο τράγο, τον καλικάντζαρο, και του φόρτωσαν όλα όσα ήταν ανεπιθύμητα στους ίδιους. Στην πραγματικότητα, ο καλικάντζαρος δεν είναι άλλο από την επιτομή όλων των δικών μας αδυναμιών ή κακοδαιμονιών.

Για του λόγου το αληθές, άπαξ και δεν έχουμε πρόχειρο καθρέφτη για να ρίξουμε μια αποκαλυπτική ματιά στις φάτσες μας, αρκεί για να μας πείσει η εικονογράφηση του Πέτρου Μπουλούμπαση. Απλές γραμμές, παιχνίδι ανάμεσα σε ευθείες γραμμές και καμπύλες, αφαιρετικές φάτσες με έμφαση σε αστείες μύτες, κομμώσεις και γυαλιά, αφθονία χρωμάτων, ένας καλικαντζαρόκοσμος που βολτάρει αμέριμνος μέσα στα σπίτια μας, παραφυλάει πίσω από μισάνοιχτες πόρτες και παράθυρα κι ανταλλάσσει μαζί μας κουβέντες.

Αυτό το εξαιρετικό δέσιμο συγγραφέα και εικονογράφου έχει ως αποτέλεσμα ένα βιβλίο χωρίς πλοκή με την κλασική έννοια του όρου, το οποίο όμως κατορθώνει, αξιοποιώντας ευρηματικά την παράδοση και προβάλλοντάς τη στο σήμερα, να μας διαφωτίσει για τη γενεσιουργό αιτία παγιωμένων εθίμων και καθιερωμένων αντιλήψεων, αλλά και να σατιρίσει ανθρώπινες αδυναμίες και ανασφάλειες. Κι επειδή πάντοτε μια ματιά στον αληθινό μας εαυτό μπορεί να αποδειχτεί αρκούντως αποκαλυπτική, ας αναζητήσουμε κι εμείς καθώς αποχαιρετάμε τη χρονιά που φεύγει τον καλικάντζαρο που κρύβουμε μέσα μας. Όχι για να τον ξορκίσουμε, αλλά για να συνομιλήσουμε μαζί του με ειλικρινή διάθεση και συμφιλιωτικό πνεύμα.