Ρόαλντ Νταλ, Ο Πελώριος Κροκόδειλος

Εικονογράφηση: Κουέντιν Μπλέικ, μετάφραση: Χαρά Γιαννακοπούλου, Εκδόσεις Ψυχογιός (από 7 ετών)

Επιτέλους ένας original κακός! Ξέρω ότι ακούγεται αλλόκοτο να ξεκινάς να παρουσιάσεις ένα παιδικό βιβλίο εκφράζοντας μια τέτοια ενθουσιώδη παραδοχή, ωστόσο αυτή υπαγορεύεται από δύο λόγους που θα αναλύσω παρακάτω.

Πρώτα απ' όλα, ο μεγάλος παραμυθάς Νταλ σκιαγραφεί με μοναδικό τρόπο σε αυτό το βιβλίο του ένα μνημειωδώς αντιπαθητικό, εξολοκλήρου απεχθές πλάσμα, το οποίο απολαμβάνει να κάνει το κακό και το διακηρύσσει με απίστευτο κυνισμό. Ένας κακός να τον πιεις στο ποτήρι, απ΄αυτούς που σε εξοργίζουν τόσο ώστε περιμένεις με ανείπωτη λαχτάρα να τους δεις στο καναβάτσο!

Έπειτα, εσχάτως το κακό ως παρουσία στα παιδικά βιβλία τελεί κατά κάποιον τρόπο υπό διωγμόν. Ο φόβος πολλών γονιών ότι τα παιδιά τους θα τραυματιστούν ψυχικά αντιλαμβανόμενα ότι στον κόσμο μας υπάρχουν ΚΑΙ κακοί οδηγεί σε αποκλεισμούς, στρογγυλέματα και, κατ' επέκταση, σε στρεβλώσεις, με αποτέλεσμα την αποκοπή από μια δυσάρεστη αλλά -πώς να το κάνουμε!- υπαρκτή πραγματικότητα.

Κι αν το ανατρεπτικό-εναλλακτικό ορθώς κερδίζει έδαφος στο χώρο της παιδικής λογοτεχνίας, ας μην ξεχνάμε ότι ούτε κι αυτό μπορεί να υπάρξει από μονο του, χωρίς την παρουσία του στερεότυπου, έστω δυσάρεστου κι ενοχλητικού. Πώς άλλωστε να ανατρέψεις στη συνείδηση των παιδιών μια παγιωμένη αλήθεια αν αυτή δεν τους είναι καν γνωστή;

Να φέρω ένα παράδειγμα: Από τους πιο αγαπημένους μου συγγραφείς παιδικών βιβλίων είναι ο Ζοφρουά ντε Πεννάρ. Σε αυτόν και στις ανατρεπτικές του ιστορίες αφιέρωσα και την πρώτη μου ανάρτηση σε αυτό το ιστολόγιο (Χορεύοντας με τους λύκους του Ζοφρουά ντε Πεννάρ). Ας υποθέσουμε ότι ένα παιδί διαβάζει τον Καλόκαρδο λύκο του Πεννάρ χωρίς να έχει ούτε καν ακουστά την αυθεντική Κοκκινοσκουφίτσα, τα αυθεντικά Τρία γουρουνάκια κ.ο.κ. Τι, αλήθεια, θα καταλάβει από την ιστορία; Ότι οι λύκοι είναι κατά βάση καλόκαρδοι; Και σε ποιο λογοτεχνικό υπέδαφος θα βασιστεί για να αντιληφθεί το διακειμενικό παιχνίδι και την ανατροπή, η οποία φέρνει και το γέλιο;

Ο Πελώριος Κροκόδειλος του Νταλ βέβαια δε μας προξενεί τέτοιου είδους προβλήματα, ίσα ίσα,  υπηρετεί με εξαιρετική συνέπεια το στερεότυπο. Και μόνο που βλέπεις οποιονδήποτε εκπρόσωπο του είδους άλλωστε, αγριεύεσαι, καθώς πρόκειται για ένα σαρκοβόρο, ύπουλο ζώο, το οποίο παράλληλα δε φημίζεται για τα κάλλη του. Κι αν κρίνω από τις γλαφυρές περιγραφές του μπαμπά του σπιτιού, ο οποίος πριν από δύο και κάτι χρόνια έτυχε να βρεθεί σε απόσταση λίγων μέτρων από το αχανές χασμουρητό ενός αλιγάτορα στα ειδυλλιακά Έβεργκλεϊντς, το θέαμα δεν είναι για καρδιακούς. Και, παρά το γεγονός ότι ο συγκεκριμένος κροκόδειλος έχει μια συμπεριφορά λίγο τραβηγμένη απ' τα μαλλιά, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι πείθει ως αυθεντικός, επικίνδυνος, νοσηρός κακός.



Δυο μακρινά ξαδέρφια του Πελώριου Κροκόδειλου όπως τα απαθανάτισε η φωτογραφική μηχανή του μπαμπά μας.
(Τελικά όλοι σε αυτή την οικογένεια κρύβουμε μέσα μας έναν Ράιλι!)


Ας πάρουμε τα πράγματα απ' την αρχή: Ο Πελώριος Κροκόδειλος ζει σε ένα ποτάμι στην Αφρική, κι αν για τους υπόλοιπους του είδους του το ζητούμενο είναι να χορτάσουν την πείνα τους με ψάρια κι ό,τι άλλο βρουν γυρωτρόγυρα, αυτός αδημονεί να φύγει από το ποτάμι όπου κατοικοεδρεύει, να πάει σε μια κατοικημένη περιοχή για να φάει παιδάκια. Όχι από πείνα, αλλά από μια νοσηρή, ακατανίκητη λαιμαργία. Διαλαλεί μάλιστα την πρόθεσή του σε όποιον βρει μπροστά του: στον Χοντρομπάταλο, τον Ιπποπόταμο, στον Προβοσκίδα, τον Ελέφαντα, στον Σαλταπήδα, τον Πίθηκο, και στο Πλουμιστοπούλι. «Έχω σχέδια μυστικά κι έξυπνα κόλπα!» επαναλαμβάνει με κυνισμό και θράσος. Κι όχι μονάχα αυτό, αλλά και απειλεί ανοιχτά κι επιτίθεται, σε μια επίδειξη δύναμης, στον Ελέφαντα, στον Σαλταπήδα, στο Πλουμιστοπούλι.

Ποια είναι όμως αυτά τα μυστικά σχέδια και τα έξυπνα κόλπα; Ο κροκόδειλος επιχειρεί να ξεγελάσει τα υποψήφια θύματά του με μια σειρά από μεταμφιέσεις: στήνεται όρθιος, βάζει μια τούφα φοινικόφυλλα στα δόντια του και παριστάνει τον κοκοφοίνικα· κάνει την τραμπάλα σε μια παιδική χαρά· παριστάνει το ζωάκι στο καρουζέλ· και στο φινάλε γίνεται πάγκος σ' ένα πάρκο όπου πάνε παιδιά για να κάνουν πικ νικ.

Βέβαια, εύλογα αναρωτιέται κανείς τι σόι «μυστικά» είναι αυτά τα σχέδια που τα περιφέρει από δω κι από κει γνωστοποιώντας τα πριν καν τα εφαρμόσει. Τι τον σπρώχνει σε αυτή την προκλητική συμπεριφορά; Η αφέλεια; Το θράσος; Η υπέρμετρη αυτοπεποίθηση; Η έντύπωσή του ότι ο τρόμος που προξενεί στα ζώα τα οποία συναντά είναι τόσο ισχυρός ώστε κανείς δε θα τολμήσει να του πάει κόντρα; Η σφοδρότητα της επιθυμίας, που κάνει θρύψαλα κάθε λογική; Όλα αυτά μαζί; 

Όπως και να 'χει, αυτό που δεν αντιλαμβάνεται το σαΐνι μας είναι ότι ο Χοντρομπάταλος, ο Σαλταπήδας, το Πλουμιστοπούλι κι ο Προβοσκίδας έχουν τα δικά τους «μυστικά σχέδια». Και κάθε φορά που ο Πελώριος Κροκόδειλος ετοιμάζεται να εγκαταλείψει το καμουφλάζ του για να ορμήσει στα παιδιά που δεν έχουν αντιληφθεί την παρουσία του κάποιο απ' τα προαναφερθέντα ζώα εμφανίζεται απ' το πουθενά για να τα ειδοποιήσει για τον κίνδυνο που διατρέχουν, αποκαλύπτοντας έτσι τα «έξυπνα κόλπα» του κροκόδειλου. Και θα είναι ο Προβοσκίδας, ο μεγάλος άκακος ελέφαντας, αυτός που θα εφαρμόσει ένα αληθινά «έξυπνο κόλπο», δίνοντας στο αδίστακτο πλάσμα το τελειωτικό χτύπημα κι εξοβελίζοντάς το μια για πάντα από τις ζωές όλων!

Ο Νταλ στήνει μια ιστορία για παιδιά μικρότερης ηλικίας από τους συνηθισμένους του αναγνώστες. Τα υλικά του απλά: ευφάνταστα ονόματα για τα ζώα, απολύτως περιγραφικά των κυρίαρχων ιδιοτήτων τους, αφθονία επιθέτων, στιχάκια με ομοιοκαταληξία, που αποδίδουν εκφραστικά τη λαχτάρα του Πελώριου Κροκόδειλου για ανθρώπινο κρέας, και -ΦΥΣΙΚΑ- η διαρκώς επανερχόμενη φράση «Έχω σχέδια μυστικά κι έξυπνα κόλπα», η επανάληψη της οποίας απ' τη μια υπογραμμίζει την αρρωστημένη εμμονή του κροκόδειλου κι απ' την άλλη λειτουργεί υπονομευτικά, ειρωνικά, αφού έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την αφελή τάση του να ξεφουρνίζει όπου βρεθεί κι όπου σταθεί τις προθέσεις του. Σε παρόμοια κατεύθυνση και η εικονογράφηση, τονίζοντας τον άθλιο χαρακτήρα του κεντρικού ήρωα με κωμικές πινελιές και παίζοντας με τις εκφράσεις του προσώπου του.

Εντέλει, αν κάτι μάς μένει απ' το βιβλίο του Νταλ, είναι μια σειρά από διαπιστώσεις: Το κακό μπορεί να καραδοκεί οπουδήποτε, ακόμα και δίπλα μας, ακόμα κι εκεί που δεν το περιμένουμε. Συχνά, βέβαια, υπερεκτιμά τις δυνάμεις του, από θράσος, ηλιθιότητα, υπερβολική αυτοπεποίθηση, εφαρμόζοντας τρομοκρατικές τακτικές κι εκμεταλλευόμενο το χώρο που του επιτρέπουμε να καταλάβει. Πάντως, αν το happy end στα παιδικά παραμύθια είναι ο κανόνας, εδώ το καλό δεν κερδίζει από συνήθεια, ούτε  από θεία ή μαγική παρέμβαση, αλλά επειδή κάποιοι -φαινομενικά αδύναμοι και φιλειρηνικοί τύποι- δεν κάθονται με σταυρωμένα χέρια έχοντας πρώτα σώσει το τομάρι τους. Μιλούν, προειδοποιούν, αντιδρούν. Σ' έναν κόσμο όπου οι έννοιες της αλληλεγγύης, της αλληλοβοήθειας και του κοινού καλού έχουν είτε τσαλαπατηθεί βάναυσα είτε μετατραπεί σε ιδεολογήματα κενά περιεχομένου, τα φιλήσυχα ζώα του Νταλ δειχνουν το δρόμο.