Kimberly Brubaker Bradley, Ο πόλεμος που έσωσε τη ζωή μου

Μετάφραση Στέλλα Κάσδαγλη, Εκδόσεις Παπαδόπουλος, Αθήνα 2018

Τι ωραίο όταν ένα βιβλίο κατορθώνει, μέσα από μία ευρηματική και καλοδουλεμένη ιστορία, με εξελισσόμενους, στρογγυλούς χαρακτήρες, ενδιαφέρουσα δράση, ζυγισμένες ανατροπές, όχι μόνο να σε βάλει στο κλίμα μιας περασμένης εποχής αλλά και να θίξει με καίριο, ουσιώδη τρόπο ζητήματα που απασχολούν και τις σύγχρονες κοινωνίες. Αυτά σκεφτόμουν διαβάζοντας το εξαιρετικό βιβλίο της Kimberly Brubaker Bradley για το οποίο γράφω σήμερα, ένα μυθιστόρημα που κεντρίζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη ήδη από τον τίτλο – Ο πόλεμος που έσωσε τη ζωή μου. Τι σόι παράδοξος και ακατανόητος πόλεμος είναι αυτός; Τι ακριβώς θέλει να πει ο ποιητής – ή έστω η ποιήτρια;

Το μυθιστόρημα της Brubaker Bradley μας μεταφέρει στη Βρετανία του Β Παγκοσμίου Πολέμου και μας συστήνει τη δεκάχρονη Έιντα, ένα παιδί με στρεβλοποδία, έγκλειστο σε ένα ασφυκτικό λαϊκό δωμάτιο, κακοποιημένο ψυχικά και σωματικά από τη μητέρα του, στερημένο από κάθε κοινωνική παράσταση ή δεξιότητα, από το δικαίωμα στη μόρφωση, από το δικαίωμα στη ζωή. Το κορίτσι, κατά τη διάρκεια της εκκένωσης του Λονδίνου από παιδιά για λόγους ασφαλείας, κατορθώνει να δραπετεύσει στην αγγλική εξοχή μαζί με τον μικρότερο αδερφό της και να βρει τη θαλπωρή και την αποδοχή στο σπίτι μιας μοναχικής και δύστροπης γυναίκας, της Σούζαν. Αυτή η τελευταία, αν και αποκομμένη από τον κόσμο, κουβαλώντας το βάρος μιας μεγάλης απώλειας, θα ανακαλύψει στο μεγάλωμα των δυο παιδιών έναν σκοπό και θα χτίσει σταδιακά μια σχέση αμοιβαίας εμπιστοσύνης και αγάπης μαζί τους. Εκείνα, από την πλευρά τους, βρίσκοντας για πρώτη φορά τα χρειώδη για μια αξιοπρεπή διαβίωση, την αποδοχή και το ενδιαφέρον που έχουν στερηθεί ακόμα και στο στοιχειωδέστερο επίπεδο, και μέσα από τη λυτρωτική επαφή με τη φύση και τα πλάσματά της, θα μπορέσουν να παλέψουν με τους εσωτερικούς τους δαίμονες, τους φόβους, τις προκαταλήψεις αλλά και τη φρίκη του επερχόμενου πολέμου, συνειδητοποιώντας αλήθειες, υφιστάμενα απώλειες αλλά κατορθώνοντας, έστω κι έπειτα από κοπιώδη προσπάθεια, να σταθούν στα πόδια τους και να επιβιώσουν.

Τα δυο αδέρφια, βέβαια, δεν ακολουθούν τις ίδιες ψυχικές διαδρομές. Η αφηγήτρια, η Έιντα, χωρίς καμία επαφή με το εξωτερικό περιβάλλον, το σχολείο, την κοινωνική πραγματικότητα ως τη στιγμή που εγκαταλείπει το άθλιο διαμέρισμα της μητέρας της, πεπεισμένη πως η ίδια φταίει για την αναπηρία της, θα μπορέσει, όχι χωρίς πισωγυρίσματα, αμφιβολίες, αμφισβητήσεις, βαθύ εσωτερικό πόνο, να πιστέψει στις δυνάμεις της, να μάθει, να απενοχοποιηθεί, να αυτενεργήσει. Η ίδια, παρά την καχυποψία που νιώθει απέναντι στη Σούζαν, φαίνεται να αποδέχεται ταχύτερα το γεγονός πως η απομάκρυνση από τη μητέρα της θα είναι σωτήρια για κείνη, κάτι με το οποίο αδυνατεί να συμφιλιωθεί ο μικρότερος αδερφός της, που εκδηλώνει εξαρχής την άρνησή του με εξαιρετικά βίαια συμπτώματα. Αν οι δρόμοι που ακολουθούν τα δυο παιδιά δεν είναι ακριβώς παράλληλοι, εκείνοι των δυο γυναικών που εμπλέκονται στο μεγάλωμά τους –της φυσικής μητέρας και της Σούζαν– μοιάζουν εκ διαμέτρου αντίθετοι. Κι οι δυο δείχνουν να ξεκινούν από παρόμοια αφετηρία –δε φαίνεται να τις αφορά ιδιαίτερα το να κάνουν και να μεγαλώσουν παιδιά–, ωστόσο, αν η πρώτη αποδεικνύεται κυνικά ανεύθυνη και αδιάφορη, η δεύτερη, εμφορούμενη αρχικά από την αίσθηση του καθήκοντος και από ανθρωπιστικά συναισθήματα, στην πορεία εμπλέκεται συναισθηματικά με την Έιντα και τον Τζέιμι.

Όπως προείπα, το φόντο είναι η αγγλική επαρχία στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Αναπόφευκτα η Brubaker Bradley μιλά για τη φρίκη του πολέμου, ο οποίος κάθε άλλο παρά διακοσμητικό ρόλο παίζει στο βιβλίο της. Έχοντάς τον πάντα κατά νου μάλιστα χτίζει αβίαστα όσο και μεθοδικά την πλοκή της. Όσο τα σύννεφά του μοιάζουν να βρίσκονται μακριά –με μόνα στοιχεία που παραπέμπουν σε αυτόν να είναι ο αεροδιάδρομος κοντά στο σπίτι, το δελτίο στα τρόφιμα, τα Επίκαιρα κτλ.–, εστιάζει κυρίως στα μικρά ή μεγάλα ορόσημα της καθημερινότητας των δυο παιδιών, που τους επιτρέπουν βαθμιαία να εξελιχθούν και να ωριμάσουν. Όταν ο πόλεμος με τη μορφή της απτής απειλής, της απώλειας, του ίδιου του θανάτου τούς χτυπήσει την πόρτα, η Έιντα θα έχει σε τέτοιο βαθμό προχωρήσει, ώστε όχι μονάχα να είναι σε θέση να παρασταθεί στον πόνο άλλων ανθρώπων αλλά να γίνει, από έγκλειστη και ανεπιθύμητη, κανονική ηρωίδα.

Αλλά ο πόλεμος είναι μία μόνο, αν και ιδιαίτερης σημασίας, παράμετρος της ιστορίας. Χωρίς να γίνεται μελό αλλά και αποφεύγοντας την ωραιοποίηση, η συγγραφέας επιλέγει μέσα σε αυτό το ιστορικό φόντο να μιλήσει για την παιδική παραμέληση, θέτοντας με ξεκάθαρο, σκληρό τρόπο το εξαιρετικά επίκαιρο ερώτημα περί του ποιος δικαιούται να λέγεται και να είναι γονιός. Και, φυσικά, παρακολουθεί τη βασανιστική, κοπιώδη πορεία ενός παραμελημένου παιδιού, το οποίο, μέσα από αλλεπάλληλες ανατροπές που κόβουν την ανάσα προς το τέλος του βιβλίου, όχι μονάχα θα δει να σώζεται η δική του ζωή, αλλά και θα κατορθώσει αυτό το ίδιο να σώσει τις ζωές άλλων ανθρώπων. Σκληρό και μαζί παρηγορητικά αισιόδοξο, συναρπαστικό και αθόρυβα πολυεπίπεδο, ωραία μεταφρασμένο από τη Στέλλα Κάσδαγλη, το μυθιστόρημα της Brubaker Bradley είναι ένα βιβλίο που πραγματικά αξίζει να διαβαστεί.