Αντώνης Παπαθεοδούλου, Ο ραφτάκος των λέξεων

Εικόνες Ίρις Σαμαρτζή, σειρά Μικρές Καληνύχτες, Εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 2012 (από 5 ετών)

 

Χρωστάω σε μεγάλο βαθμό αυτό το υπέροχο βιβλίο στη φίλη μου την Άρτεμη, η οποία το διάβασε παρέα με τα παιδιά της πριν από μας και ενθουσιάστηκε. Όχι ότι δεν ήταν και στις δικές μου προθέσεις να το διαβάσω, ίσα ίσα, ωστόσο η δική της θετική ανταπόκριση κατά κάποιο τρόπο επέσπευσε τα πράγματα. Βέβαια, κάθε φορά που σε προκαταλαμβάνουν άλλοι θετικά γύρω από ένα βιβλίο, ελλοχεύει ο κίνδυνος όταν το διαβάσεις οι προσδοκίες σου να διαψευστούν, ή τουλάχιστον να το αδικήσεις, ακριβώς επειδή άλλα μπήκες στη διαδικασία να περιμένεις κι άλλα σού προέκυψαν στη διαδρομή. Βλέπετε, η ανάγνωση είναι μια μοναχική υπόθεση, βαθιά προσωπική, αβάσταχτα υποκειμενική. Ένας δοκιμαστικός σωλήνας όπου συναντιέται ο πιο μυστικός εαυτός μας με τις –ορατές ή αδιόρατες– προθέσεις του συγγραφέα. Στην περίπτωση του Ραφτάκου πάντως τα θετικά σχόλια της φίλης μου όχι μόνο έπιασαν τόπο αλλά και μου χάρισαν μια πανέμορφη ιστορία, φτιαγμένη από λέξεις και αφιερωμένη στις λέξεις. Θα περιμένατε διαφορετική αντίδραση από έναν άνθρωπο που ενθουσιάζεται με βιβλία για πριγκίπισσες των λέξεων και γοητεύεται από μοναχικούς Λεξιδιώτες;

 
Για να πάμε στην υπόθεση, ο ραφτάκος του βιβλίου μας ζει σε μια πόλη μικρή σαν χωριό και ντύνει όλους τους κατοίκους της με ρούχα σε όλα τα χρώματα και τα σχήματα που βάζει ο νους. Ρούχα ραμμένα και πλεγμένα με λέξεις! Και μάλιστα λέξεις αντλημένες από τη λογοτεχνική και τη μουσική παράδοση, αλλά και από την επιστήμη. Μια τέτοια υψηλή τέχνη όπως η ραπτική βέβαια απαιτεί ειδικό ταλέντο στον τρόπο με τον οποίο ταιριάζεις τα υλικά σου, κι ο ραφτάκος μας διαθέτει τη σπάνια ικανότητα να διαλέγει και να ταιριάζει τις λέξεις μεταξύ τους έτσι ώστε τα ρούχα που δημιουργεί να καλύπτουν τις ανάγκες των ανθρώπων ανάλογα με την εποχή του χρόνου και τις καιρικές συνθήκες. Κι ας μην πολυπροσέχουν οι πελάτες του τα σπάνια νήματα και τις κλωστές του – η ουσία είναι πως φεύγουν απ' το μαγαζί του ευτυχισμένοι! Το πέρασμα του χρόνου ωστόσο θα φέρει το μεγάλωμα της πόλης, την αστικοποίηση, τις ραγδαίες αλλαγές στον τρόπο ζωής, την τυφλή υπακοή στις επιταγές της μόδας. Ο ραφτάκος απομένει χωρίς πελάτες, σταδιακά και χωρίς ανθρώπους να πει έστω μια καλημέρα. Μόνο που όταν καταφτάνει ένας άγριος χειμώνας και τα τυποποιημένα ρούχα, οι θερμαντικές συσκευές και τα τζάκια δεν αρκούν να ζεστάνουν τους κατοίκους της πόλης, κάποιος ανακαλεί στη μνήμη το ραφτάκο και τη σπάνια τέχνη του. Το μαγαζί ξαναποκτά ζωή και τα ρούχα του ραφτάκου αρχίζουν και πάλι να ζεσταίνουν τους συμπολίτες του.

Με αφετηρία τη μετάλλαξη μιας μικρής πόλης σε μεγάλη, το πέρασμα στην αστικοποίηση, την καταναλωτική υστερία, το ανηλεές κυνήγι της μόδας και του εφήμερα καινούριου, που έρχεται να σαρώσει συνήθειες, ρυθμούς, αισθητικά γούστα, φιλίες και ανθρώπινες σχέσεις, το βιβλίο του Αντώνη Παπαθεοδούλου μάς μιλά για τη μαγική φύση των λέξεων, που δεν είναι απλοί συνδυασμοί γραμμάτων ή φθόγγων, αλλά οντότητες με παρελθόν –την παράδοση, γραπτή ή προφορική, τη γραμματεία, την επιστήμη–, με ξεχωριστό η καθεμιά νόημα, αλλά και με ποικίλες αποχρώσεις και σημασιολογικές διακυμάνσεις, ανάλογα με τον τρόπο που θα επιλέξει να τις ταιριάξει κανείς. Ο συγγραφέας μάς τονίζει ότι οι λέξεις δεν είναι στατικές και άκαμπτες, τυλίγουν τρυφερά τους ανθρώπους, άλλοτε ζεσταίνοντας, άλλοτε δροσίζοντας, πάνω απ' όλα παρηγορώντας, συντροφεύοντας, απαλύνοντας λύπες και θεραπεύοντας πληγές. Στην πραγματικότητα το ραφτάδικο του ήρωά του είναι μια οικοτεχνία συναισθημάτων, σκέψεων, αισθήσεων, όλων αυτών των θαυμαστών πραγμάτων που κουβαλάνε οι λέξεις τις οποίες ασυνείδητα και αδιάφορα ανταλλάσσουμε στην καθημερινή μας επαφή. 

Η φθορά των λέξεων, από την άλλη, συνεπάγεται και τη φθορά των εννοιών που αυτές κουβαλούν: Λεπτές αποχρώσεις, ενδόμυχες σκέψεις, βαθύτερα συναισθήματα ξεχνιούνται, παραγνωρίζονται, εγκαταλείπονται. Δεν έχουν πια τρόπο να ειπωθούν και χάνονται στη λήθη. Μαζί με την τυποποίηση της γλώσσας, τη συρρίκνωση του σημασιολογικού της βάθους, την υποκατάστασή της με άλλου τύπου κώδικες επικοινωνίας, την υποτίμησή της έρχεται και η σταδιακή απομάκρυνσή μας από το συναισθηματικό και πνευματικό μας έρμα.

Κι όταν, σε ώρες δύσκολες, το αναζητάμε, ελπίζοντας ότι σε αυτό θα βρούμε ένα –ίσως το μοναδικό μας– αποκούμπι, η μόνη λύση στο πρόβλημά μας φαίνεται πως είναι ένας ραφτάκος των λέξεων. Δηλαδή ο τεχνίτης του λόγου που θα διασώσει το πνευματικό μας παρελθόν μέσα από τη δημιουργική ανάπλασή του. Που δε θα ανακυκλώσει, δε θα αναμασήσει ούτε θα αντιγράψει αλλά θα αναδείξει νέες, μοναδικές λογοτεχνικές μορφές, νέες, ολόφρεσκες σημασίες, συχνά μέσα από ετερόκλητα όσο και φαινομενικά ευτελή υλικά. Που δε θα δει το έργο του ως μαζικό, τυποποιημένο προϊόν, αλλά ως χειροποίητο, γι' αυτό και μοναδικό, δημιούργημα. Αυτός που διαχρονικά, είτε είναι ο σημερινός λογοτέχνης είτε εκείνος του μακρινού χτες –διόλου τυχαία η αναφορά στον Κορνάρο στο μότο–, αναζητά μέσα στις λέξεις την παρηγοριά, την ίαση, τη συντροφιά στα δύσκολα.

Η Ίρις Σαμαρτζή εικονογραφεί ιδανικά το κείμενο  μέσα από ένα μωσαϊκό χρωμάτων, λέξεων, κλωστών και ζωγραφιών, δημιουργώντας ένα πολύχρωμο όσο και πολυσυλλεκτικό υφαντό εικόνων. Η τελευταία σελίδα κοσμείται από ένα πολύχρωμο ρούχο, σύνθεση υφασμάτων και γραμμάτων, που ντύνει τα κτίρια της μεγάλης πόλης, σε μια φιλόδοξη όσο και αισιόδοξη απόπειρα δημιουργικού συγκερασμού πραγματικότητας και φαντασίας, λογικής κι ευαισθησίας. Σε πλήρη στοίχιση με την αισιόδοξη οπτική του συγγραφέα ότι οι λέξεις μπορούν να αγκαλιάσουν ζεστά τη μίζερη, αδιέξοδη σιωπή της τρέχουσας πραγματικότητας. Να την ομορφύνουν, να την πλουτίσουν, να της χαρίσουν ζωή, ένα λόγο ύπαρξης.

Θέλω να ελπίζω σε έναν κόσμο όπου η ομορφιά, η ουσία κι η αλήθεια των λέξεων θα είναι αυτές που θα ορίζουν τα πράγματα. Γι' αυτό και παρηγοριέμαι στη σκέψη ότι τα παιδιά μας μεγαλώνουν με βιβλία σαν το Ραφτάκο των λέξεων, μαθαίνοντας να αντλούν αισιοδοξία, ελπίδα και δημιουργικά ερεθίσματα μέσα από αυτά.