Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Η νόνα Χελώνα και η αρχαία κρυψώνα

Εικονογράφηση: Γιώργος Σγουρός, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2015

Η νόνα Χελώνα ξαναχτυπά! Και μάλιστα χαρίζοντάς μας μια νέα ιστορία, πολύ διαφορετική από τις δυο προηγούμενες. Έτσι, αν στο πρώτο βιβλίο της σειράς η παλιά κόντρα λαγού και χελώνας επανέρχεται μέσα από μια αστεία, ανατρεπτική πασχαλινή ιστορία, αν στο δεύτερο το θαύμα της γέννησης του Χριστού γίνεται αφορμή ώστε οι μακρινοί πρόγονοι των δυο ζώων να ενώσουν τις δυνάμεις τους, εδώ, στο τρίτο, και πιο εκτεταμένο, η γρια-χελώνα και τα εγγονάκια της προσκαλούν τους μικρούς τους αναγνώστες να γνωρίσουν την ελληνική αρχαιότητα μέσα από την περιπέτεια μιας ανασκαφής.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά: Η νόνα Χελώνα βρίσκεται και πάλι επιφορτισμένη με τη φροντίδα των εγγονών της, που ανακαλύπτουν, χάρη σε ένα στολιδι στη φωλιά του ασβού, ότι ο τυφλοπόντικας έχει βρει ένα σωρό αρχαία νομίσματα. Έπειτα από κάμποσο προβληματισμό γύρω από το πώς να τα αξιοποιήσουν, και χάρη στη σοφή συμβουλή της κουκουβάγιας και στη συνδρομή αρκετών άλλων ζώων, η γιαγιά Χελώνα και τα εγγονάκια κατορθώνουν να προσελκύσουν το ενδιαφέρον των αρχαιολόγων μιας παρακείμενης ανασκαφής και να τους βοηθήσουν να κάνουν μια σημαντική αρχαιολογική ανακάλυψη.

(Επι)στροφή στην αρχαιότητα λοιπόν, μέσα από ένα κείμενο η εκτεταμένη αφηγηματική μορφή του οποίου, αρκετά διαφορετική από τη σύντομη φόρμα των δυο προηγούμενων ιστοριών της σειράς, επιτρέπει στη συγγραφέα να μας εφοδιάσει με επιπλέον πληροφορίες –όπως τα μικρά ονόματα των μικρών εγγονιών της γιαγιάς Χελώνας, όλα εμπνευσμένα από τα αρχαία ελληνικά και δηλωτικά στοιχείων του χαρακτήρα τους–, να δώσει πιο ολοκληρωμένους χαρακτήρες, ανατρέποντας σε ορισμένες περιπτώσεις στερεότυπα και προκαταλήψεις, και ταυτόχρονα να παράσχει πραγματολογικού χαρακτήρα γνώσεις και να ευαισθητοποιήσει τα παιδιά πάνω στο ζήτημα της προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς μέσα από μια απρόβλεπτη, περιπετειώδη αφήγηση. Θα ήθελα να σταθώ ιδιαίτερα στον τρόπο με τον οποίο διαγράφεται ο χαρακτήρας της νόνας Χελώνας, στην οποία η μακροχρόνια πείρα ζωής έχει χαρίσει μεν σοφία, αλλά και αυτογνωσία και νηφαλιότητα ώστε να μην επαίρεται ότι γνωρίζει τα πάντα και να ζητά χωρίς ντροπές ή αναστολές τη βοήθεια των άλλων.

Θα ήθελα επίσης να σταθώ στον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζεται η συγγραφέας την ανάγκη για αρμονική συνεργασία ανθρώπων και ζώων με στόχο την υπέρβαση ενός δυσεπίλυτου προβλήματος, όπως αποτυπώνεται σε ένα κείμενο στο οποίο συμπλέκονται παραμύθι και εκτεταμένη αφήγηση: Το εύρημα που επινοεί ακούει, όχι τυχαία, στο όνομα Πηνελόπη, η οποία δεν είναι άλλη από μια νεαρή παραμυθού, που αφουγκράζεται τη φωνή των ζώων και λειτουργεί ως καταλύτης στη λύση της πλοκής, αποφασίζοντας μάλιστα να γράψει και την ιστορία της νόνας Χελώνας. Από αυτή την άποψη, η συνάντηση της νόνας Χελώνας με τη συγγραφέα της, πέρα από την καθαρά αφηγηματική λειτουργία της, συνιστά μια ενδιαφέρουσα νύξη στον τρόπο με τον οποίο πραγματικότητα και φαντασία πλέκονται αρμονικά στο πολύχρωμο υφαντό του παραμυθά.

Όσο για την εικονογράφηση, αν και ασπρόμαυρη, μας εντυπωσιάζει, κυρίως χάρη στην πληθώρα από αρχαία νομίσματα που μας χαρίζει ο Γιώργος Σγουρός, όλα βασισμένα σε απεικονίσεις αρχαίων νομισμάτων από μουσεία και ιδιωτικές συλλογές. Όχι λίγες φορές, στάθηκα να τα χαζέψω ξεφυλλίζοντας το βιβλίο, το οποίο ντύνουν ιδανικά, προσφέροντας στον αναγνώστη ένα εντυπωσιακό αποτέλεσμα.   

Χριστίνα Φραγκεσκάκη, Ρόσνα και... Μοζαμέλ

Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2016

 

 

Υποτιμάμε κάποιες φορές την ακαταμάχητη αλλά εντέλει τόσο σπάνια και δύσκολα εφικτή γοητεία του απλού. Τον τρόπο του να αιχμαλωτίζει το ενδιαφέρον μας και να μας παρασύρει να ακολουθήσουμε μια ιστορία ως τα πέρατα της γης. Τη δύναμή του να φτιάχνει με δυο άντε τρεις αράδες κόσμους, να σκορπά με την ελλειπτική μαγεία του λάμψη, χρώματα, αρώματα, ατόφιο συναίσθημα. Να συνομιλεί άφοβα με την παράδοση και τον κόσμο του μύθου, χαράσσοντας μέσα τους τον δικό του αυθεντικό βηματισμό.

Ένα τέτοιο υποδειγματικής απλότητας και ιδιαίτερης ομορφιάς κείμενο είναι το Ρόσνα και... Μοζαμέλ της Χριστίνας Φραγκεσκάκη. Που αφηγείται την ιστορία της Ρόσνα με τη χρυσή σκιά, μιας κοπέλας που απλόχερα μοιράζει τη λάμψη της σε ολόκληρο τον κόσμο. Ως την ημέρα που ονειρεύεται τον Μοζαμέλ, τον άγνωστο άντρα που της κλέβει την καρδιά και κάνει να εξαφανιστεί η χρυσή σκιά που τη συνοδεύει. Η Ρόσνα αποφασίζει να τον αναζητήσει. Η περιπλάνησή της στον κόσμο ωστόσο δε θα φέρει αποτέλεσμα παρά μόνο όταν γυρίσει εκεί απ’ όπου ξεκίνησε. Γιατί ο Μοζαμέλ τόσον καιρό βρισκόταν κοντά της κι αυτή δεν είχε τον τρόπο, ή ίσως και τη σοφία, να τον προσέξει. 

Μια απέριττα όμορφη ιστορία για την αγάπη που κάποιες φορές βρίσκεται δίπλα σ’ εκείνον που την αναζητά κι ωστόσο αυτός παραμένει τυφλός μπροστά της. Για το μοναχικό κι απόκοσμο της αναζήτησής της. Και για τον τρόπο της να μεταμορφώνει τους ανθρώπους, μεταλλάσσοντας την εκτυφλωτική λάμψη του ατομικού στο αόρατο στους πολλούς φως που ακτινοβολεί μέσα στους δυο αγαπημένους. Μια ιστορία ειπωμένη με εντυπωσιακή οικονομία λόγου και με επιλεκτικά ζουμαρίσματα σε τυχαία θαρρείς διαλεγμένες, περαστικές εικόνες, που σε παρασύρουν με όλες σου τις αισθήσεις σε τοπία που κινούνται μεταξύ πραγματικότητας κι ονείρου. 

Μια ιστορία, τέλος, απόλυτα αυτάρκης, αφού η απουσία εικονογράφησης διόλου δεν ενοχλεί, με τις εικόνες που πλάθει η συγγραφέας να συνδιαλέγονται γόνιμα με τη φαντασία του αναγνώστη. Ακτινοβολώντας τελικά κι η ίδια μέσα στον νου και στην καρδιά του με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που η αληθινή αγάπη φωτίζει το μέσα των ανθρώπων.

 

Γεωργία Γαλανοπούλου, Ο Βόρακας, ο Κόρακας και η Σονάτα της Φανής

Εικόνες: Βαγγέλης Παυλίδης, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2015

Σε μια κάποτε όμορφη πόλη, τώρα γκρίζα και μουντή, τα παιδιά αναζητούν σε έναν παλιό θρύλο την εξήγηση για την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει ο τόπος. Κι ο θρύλος αυτός θα οδηγήσει ένα από αυτά, το πιο περίεργο –και μάλλον και το πιο γενναίο–, να γυρέψει απαντήσεις στα ερωτήματά του πηγαίνοντας στο στοιχειωμένο καράβι που γέρνει ρημαγμένο στο άδειο λιμάνι. Εκεί θα ανταμώσει τον υπαίτιο της δυστυχίας, τον τρομακτικό Βόρακα, και μαζί τον υποτακτικό του, τον δουλοπρεπή Κόρακα. Μέσα από τις αφηγήσεις αρχικά του Βόρακα και του Κόρακα στη συνέχεια, ο μικρός θα ανακαλύψει πώς η αυξανόμενη κι ακόρεστη απληστία του πρώτου έφερε σταδιακά την καταστροφή του φυσικού πλούτου, την καταστρατήγηση κάθε έννοιας δικαίου, αλλά και την προσωπική του δυστυχία και ανασφάλεια, και μαζί το ψέμα, την αδικία, τη μισανθρωπία, τον αυταρχισμό και την άγνοια, οδηγώντας μια ολόκληρη κοινωνία στον μαρασμό. Τι κι αν η Φανή, του δίκιου η φωνή, πασχίζει να νουθετήσει τον αχόρταγο Βόρακα; Άλλοτε αδιαφορώντας για τα λόγια της κι άλλοτε λοιδορώντας, απειλώντας τη ή χειροδικώντας σε βάρος της, εκείνος θα την κάνει να πάρει των ομματιών της και να χαθεί από την πόλη, αφαιρώντας από τους κατοίκους της κάθε ελπίδα και προοπτική.  

Αυτοί οι δυο, ο Βόρακας και η Φανή, αποτελούν ένα ενδιαφέρον δίπολο χαρακτήρων που ενσαρκώνουν μια σειρά από εύγλωττα ορατές όσο κι αντιθετικές αξίες. Αν ο πρώτος, δύσμορφος και τρομακτικός, όπως αποδίδεται εικονογραφικά, είναι η αιτία για όλα τα δεινά της πόλης, ακολουθούμενος μάλιστα από έναν εξίσου άχαρο βοηθό, τον Κόρακα, η δεύτερη, μικροσκοπική, ροδαλή, σχεδόν διάφανη, είναι η προσωποποίηση του δίκιου. Με ένα άλλο πουλί, το αηδόνι με τη μελωδική φωνή, να συνθέτει τη σονάτα της που θα σημάνει την επιστροφή της ελπίδας στη ρημαγμένη πόλη. Πάνω σε αυτό το δίπολο και σε ό,τι κατ’ επέκταση εκπροσωπεί, σκότος και φως, μουντάδα και χρώμα, βασίζει την εικονογράφησή του ο Βαγγέλης Παυλίδης. Με τα πρώτα να κυριαρχούν στις περισσότερες σελίδες, χωρίς να λείπουν κάποιες, συνήθως μικρές, άλλοτε εκτενέστερες, και πάντως σκόπιμα παράταιρες, εισβολές φωτεινών, χρωματιστών μορφών, που δηλώνουν εμφατικά την αντίθεση ανάμεσα σε όσα πρεσβεύουν από τη μια ο Βόρακας κι από την άλλη η Φανή και τα παιδιά της πόλης.

  

Η συγγραφέας, από την πλευρά της, επιλέγει –για λόγους τόσο πρακτικούς, αφού η Φανή απουσιάζει από το αφηγηματικό παρόν, όσο και, νομίζω, αφηγηματικής σκοπιμότητας– να αφήσει τους δυο «κακούς», Βόρακα και Κόρακα, να διηγηθούν τα γεγονότα στο μικρό αγόρι. Μια επιλογή που, σε συνδυασμό με την κυριαρχία του έμμετρου λόγου και τη χρήση μιας αρκετά ευρηματικής ομοιοκαταληξίας, αναδεικνύει σε όλο τους το μεγαλείο την αφοπλιστική ωμότητα και τον κυνισμό του αμετανόητου Βόρακα και τη θρασύδειλη στάση του τσιρακιού του, του Κόρακα, χαρίζοντας ταυτόχρονα στον αναγνώστη αποφορτιστικά χιουμοριστικές στιγμές μέσα από απρόσμενα παντρέματα λέξεων και ανατρεπτικούς διαλόγους. Από το –κυρίως έμμετρο– κείμενο δε λείπουν μικρές, ευχάριστες ανάπαυλες πεζού λόγου, που όχι μόνο δεν ανακόπτουν τον χειμαρρώδη ρυθμό της αφήγησης, αλλά και της προσδίδουν ένα διαφορετικό αφηγηματικό βάρος –κυρίως μέσα από τη δραματική χρήση της επανάληψης στην αρχή– αλλά και χρονικό βάθος, προτρέποντας τον αναγνώστη να σταθεί για λίγο και να αγναντέψει το έμμετρο κείμενο, που εξάλλου δε φείδεται στοιχείων τα οποία παραπέμπουν στη λαϊκή παράδοση, από την απόσταση που ταιριάζει σε μακρινό θρύλο. 

Κλείνοντας, να επισημάνω ότι η ιστορία της Γεωργίας Γαλανοπούλου, αν και ευτυχής ως προς την κατάληξή της, με την καίρια παρέμβαση μιας επίμονης αλλά και συγκροτημένης πνευματικά νέας γενιάς, φωνάζει μια αλήθεια που συνήθως αποφεύγουμε να πούμε, ειδικά όταν απευθυνόμαστε στα παιδιά: Ότι η έννοια του δικαίου δεν είναι δεδομένη και αυτονόητη ποτέ και πουθενά. Ούτε αρκεί η επίκλησή του ή οι δημόσιοι οδυρμοί κι ολολυγμοί περί του αυτονόητου της ύπαρξής του. Όσο δυνατή κι αν είναι μια φωνή βοώντος εν τη ερήμω, μια φωνή που δε συνοδεύεται από ενεργό συμμετοχή εκείνων που επιμένουν να κάθονται παθητικά κλαίγοντας τη μοίρα τους χωρίς να σηκώνουν ούτε το μικρό τους δαχτυλάκι για να διεκδικήσουν το αυτονόητο, θα έρθει η μέρα που, απαυδισμένη, όχι μόνο θα σωπάσει αλλά και θα χαθεί. Κι ίσως τότε η αντίστροφη πορεία, από το άδικο και το κακό προς το δίκιο και το καλό, να είναι μακροχρόνια και επίμοχθη, απαιτώντας, πέρα από ευχολόγια και καλές προθέσεις, επίγνωση αλλά κι ενσυναίσθηση, υπομονή αλλά και θυσίες – όλα όσα τελικά υπαγορεύει αλλά και προϋποθέτει αυτή η μαγική λέξη που λέγεται «σεβασμός».