Φράνσις Χάρντινγκ, Το δέντρο των ψεμάτων

Μετάφραση Κώστια Κοντολέων, Εκδόσεις Ψυχογιός, Αθήνα 2017

Η δεκατετράχρονη Φέιθ μαζί με τον πατέρα, τη μητέρα, τον μικρότερο αδερφό της και τον θείο της θα βρεθεί από το Κεντ εξόριστη σε ένα απομονωμένο σπίτι στο νησί Βέιν. Αιτία οι αποκαλύψεις σε βάρος του πατέρα της, κληρικού και φυσικού επιστήμονα, ότι χρησιμοποιούσε πλαστά ευρήματα για να τεκμηριώσει τις επιστημονικές του θεωρίες. Όταν αυτός ο τελευταίος θα πεθάνει κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες, η Φέιθ θα επιχειρήσει να ανακαλύψει και να ξεσκεπάσει τον δολοφόνο του με όπλο της ένα μυστηριώδες δέντρο που κατείχε ο πατέρας της και του οποίου την ύπαρξη οι πάντες φαίνεται να αγνοούν. Είναι ένα φυτό που τρέφεται με ψέματα και που οι καρποί του αποκαλύπτουν κρυφά μυστικά. Το δεκατετράχρονο κορίτσι στην πραγματικότητα θέτει σε εφαρμογή ένα παράτολμο όσο και παράδοξο σχέδιο: με μοναδικό της εργαλείο το ψέμα, να φωτίσει την αλήθεια.

Αυτή πάνω κάτω είναι η υπόθεση του Δέντρου των ψεμάτων, ενός καθηλωτικού μυθιστορήματος που, όσο κι αν στην αρχή μάς ξεγελά συστηνόμενο ως μυθιστόρημα εποχής –διαδραματίζεται στα τέλη του 19ου αιώνα–, πολύ γρήγορα μάς αποκαλύπτει τον πολυσύνθετο χαρακτήρα του αντλώντας στοιχεία τόσο από το φανταστικό όσο και από τις ιστορίες μυστηρίου και καταλήγοντας σε ένα αποκαλυπτικό φινάλε καταιγιστικής δράσης και σασπένς. Ωστόσο ο πολυδιάστατος χαρακτήρας του δεν έχει να κάνει μόνο με τις ειδολογικές ανησυχίες της δημιουργού του, αλλά και με το αναγνωστικό κοινό στο οποίο απευθύνεται: Όχι τυχαία, το Δέντρο των ψεμάτων απέσπασε το 2015 τόσο το βραβείο Costa Παιδικού Βιβλίου όσο και εκείνο για το Βιβλίο της Χρονιάς, αφού μπορεί άνετα να διαβαστεί τόσο από έφηβους όσο και από ενήλικες αναγνώστες. Αλλά και τα θέματα που απασχολούν τη συγγραφέα άπτονται μιας ευρείας γκάμας ζητημάτων που αφορούν τη θρησκευτική πίστη, τη χριστιανική αλλά και την επιστημονική ηθική, τα όρια της γνώσης αλλά και τη θέση της γυναίκας σε έναν κόσμο που της επιφυλάσσει στην καλύτερη περίπτωση τον ρόλο κομπάρσου.

Οι προβληματισμοί και τα διλήμματα αυτά δε συνιστούν ένα απλό ντεκόρ, αλλά αποτελούν το πλαίσιο μέσα στο οποίο δομούνται,  διαμορφώνονται και αποκαλύπτονται σταδιακά οι χαρακτήρες στον αναγνώστη. Η κύρια ηρωίδα, για παράδειγμα, μια αντισυμβατική έφηβη που λατρεύει την επιστήμη και δεν αντέχει να βρίσκεται στη σκιά του αρκετά μικρότερου, αδύναμου αδερφού της ούτε να υφίσταται την ψυχρή απόσταση στην οποία την κρατά ο πολυαγαπημένος πατέρας της –χαρακτήρας και αυτός αντιφατικός και παγιδευμένος ανάμεσα στην ιδιότητα του κληρικού και στο πάθος του επιστήμονα, ανάμεσα στην περί ηθικού αντίληψη και στην απάτη–, θα ωριμάσει ακροβατώντας ανάμεσα στο καλό και στο κακό, στο ψέμα και στην αλήθεια, στην πίστη και στην αμφιβολία, στην αδελφική αγάπη και στην πίκρα για τον παραγκωνισμό της. Ακόμα και το πρώτο της ερωτικό σκίρτημα θα είναι απόρροια μιας σχέσης ανταγωνισμού και καχυποψίας με ένα συνομήλικό της αγόρι, ενώ και η κλιμακούμενη αντιπαλότητά της με τη μητέρα της θα δώσει τελικά τη θέση της στην αμοιβαία κατανόηση και γυναικεία αλληλεγγύη. Γενικά, οι γυναικείοι χαρακτήρες, κάποτε αθόρυβοι, σκιώδεις έως και υποτονικοί, αναδεικνύονται με πολλούς διαφορετικούς τρόπους σε καταλύτες της πλοκής, σε ένα μυθιστόρημα όπου κανείς δεν είναι αυτός που δείχνει εξαρχής. Κομβικός στην εξέλιξη φυσικά και ο ρόλος του μυστηριώδους δέντρου, που από πολλές απόψεις παραπέμπει στο βιβλικό δέντρο της γνώσης και η παρουσία του οποίου σταδιακά αποδομεί, ξεγυμνώνει, εξωθεί στα άκρα και –παραδόξως– λυτρώνει, έστω και με τρόπο αυτοκαταστροφικό.

Η Βρετανίδα συγγραφέας διαχειρίζεται προσεκτικά το αφηγηματικό υλικό της, χαρίζοντας μας μια ατμοσφαιρική ιστορία με αριστοτεχνικά δομημένη πλοκή, παίζοντας μαεστρικά με πολλά διαφορετικά επίπεδα εννοιών και συμβολισμών και με όπλο της μια ρέουσα γλώσσα, που διαθέτει εξαιρετικό ρυθμό χωρίς να βαλτώνει ακόμα και στις πιο ποιητικές της στιγμές. Πολυδιάστατο και χορταστικό, βαθυστόχαστο και συναρπαστικό, σύγχρονο με μια αύρα κλασικού, δοσμένο στα ελληνικά σε μια μετάφραση που δε σκοντάφτει στις αναπόφευκτες δυσκολίες ενός απαιτητικού κειμένου, το Δέντρο των ψεμάτων αποτελεί το τελευταίο βιβλίο –και σίγουρα ένα από τα καλύτερα– που διάβασα μέσα στο 2017.