Εικονογράφηση: Κατερίνα Χαδουλού, Εκδόσεις Παπαδόπουλος, Αθήνα 2012 (από 6 ετών)
Το τελευταίο βιβλίο της Αλεξάνδρας Μητσιάλη, Η κούκλα που ταξίδευε στον κόσμο, καταπιάνεται με ζητήματα που έχουν απασχολήσει τη συγγραφέα και σε παλιότερά της βιβλία: Η παιδική εργασία, οι δυσκολίες του παιδιού μετανάστη, η οικονομική δυσπραγία έρχονται στο προσκήνιο μέσα από το ταξίδι μιας κούκλας από χώρα σε χώρα, από χέρι σε χέρι, από παιδί σε παιδί.
Η αφήγηση ξεκινάει από μια χώρα της Ασίας, μέσα σ’ ένα εργοστάσιο όπου ένα μικρό κορίτσι, η Ναϊρί, δουλεύει αδιάκοπα ντύνοντας κούκλες που δεν προορίζονται για την ίδια αλλά για κάποια άλλα, πιο τυχερά παιδιά, που ζουν σε άλλες, μακρινές χώρες. Κάπου ανάμεσα στην κούραση απ’ τη δουλειά και στις τάσεις φυγής που της ξυπνά ο ήχος της τροπικής βροχής, η Ναϊρί ξεχωρίζει μια κούκλα με βλέμμα αλλιώτικο απ’ των άλλων, που θα τη συντροφέψει δίνοντάς της μια στάλα παρηγοριάς ως το τέλος της βάρδιας της.
Σε μιαν άλλη χώρα, καιρό αργότερα, μια μικρή Ρωσίδα μετανάστρια, η Όλια, ανακαλύπτει την ίδια εκείνη κούκλα με το απροσδιόριστο χρώμα στο βλέμμα στις σακούλες με τα εμπορεύματα που φέρνουν στο σπίτι οι πλανόδιοι πωλητές γονείς της. Ο χρόνος που θα προλάβει να περάσει η Όλια με την κούκλα θα είναι λίγο περισσότερος από κείνον που είχε στη διάθεσή της η Ναϊρί, ωστόσο θα ‘χει κι αυτός ημερομηνία λήξης.
Από τα χέρια της μικρής Όλιας θα πάρει την κούκλα ο μπαμπάς της Σόφης για να την κάνει δώρο στην κόρη του για τα γενέθλιά της. Μη φανταστείτε ότι η οικογένεια της Σόφης είναι τίποτα βαθύπλουτοι. Μεροκαματιάρης ο μπαμπάς, και το δώρο των γενεθλίων το μοναδικό που παίρνει η μικρή μες στη χρονιά. Και μάλιστα δώρο από πλανόδιο μικροπωλητή, όχι από κάποιο μεγάλο, φανταχτερό παιχνιδάδικο. Βέβαια, η Σόφη, σε αντίθεση με τα δυο άλλα κοριτσάκια, δε χρειάζεται να δουλέψει, ούτε να ξενιτευτεί. Έχει τα χρειώδη, αυτά που για τη Ναϊρί φαντάζουν άπιαστα, για την Όλια μακρινά.
Με το ταξίδι της από ιδιοκτήτρια σε ιδιοκτήτρια, η πρωταγωνίστρια, η κούκλα με το απροσδιόριστο χρώμα στα μάτια, γίνεται η συνδετική γραμμή ανάμεσα στις ιστορίες και στις ζωές τριών παιδιών που, παρά τη διαφορετική καταγωγή τους και τις διαφορετικές συνθήκες διαβίωσής τους, αισθάνονται την ίδια ανάγκη για συντροφιά, για παιχνίδι και για παρηγοριά. Το καθένα μάλιστα θα δώσει κι ένα δικό του όνομα στην κούκλα, ανάλογο σε μέγεθος με το χρόνο που προλαβαίνει να την κρατήσει κοντά του: μονοσύλλαβο η Ναϊρί, δισύλλαβο η Όλια, τρισύλλαβο η Σόφη. Το Λι της πρώτης γίνεται Λιλί της δεύτερης και Λιλίκα της τρίτης. Η καθεμιά τους προσθέτει κι ένα λιθαράκι, μια συλλαβή στο όνομα της κούκλας, λες και αυτό είναι προορισμένο να αποτελέσει το άθροισμα της αγάπης και της ευγνωμοσύνης και των τριών τους. Με τον ίδιο τρόπο τα μάτια της κούκλας θα προλάβουν να αιχμαλωτίσουν και να αθροίσουν μέσα τους κάθε διαφορετικό παιδικό βλέμμα, κάθε προσδοκία, ελπίδα ή θλίψη που καθρεφτίζεται σε αυτό. Και ίσως γι’ αυτό το λόγο να είναι κι απροσδιόριστο το χρώμα τους, γιατί συμπυκνώνουν πολλά διαφορετικά χρώματα ματιών, πολλά διαφορετικά βλέμματα παιδιών, πολλές διαφορετικές υφές συναισθημάτων. Και θα είναι αυτές οι πολλές διαφορετικές εκδοχές παιδικής τρυφερότητας και αγάπης που σταδιακά θα μεταλλάξουν την κούκλα σε σχεδόν ανθρώπινο πλάσμα, καθώς το κάθε κοριτσάκι αφήνει μαζί με το φιλί του αποχαιρετισμού πάνω στο πλαστικό δέρμα της κι ένα αποτύπωμα του ίδιου του του εαυτού.
Η συγγραφέας αφηγείται την ιστορία της χωρίς να ενδίδει σε υπεραπλουστεύσεις, πιστή σε μια γλώσσα που κατορθώνει να βρει ισορροπία ανάμεσα στην αφηγηματική λιτότητα και στην ποιητική εικονοποιία. Με τον ίδιο τρόπο που και η εικονογράφηση της Κατερίνας Χαδουλού, επικεντρώνοντας στα πρόσωπα και κυρίως στα μάτια των τριών κοριτσιών και της κούκλας, ισορροπεί ανάμεσα στην αποτύπωση της σκληρής πραγματικότητας των ηρωίδων και στις ονειρικές, νοσταλγικές αποδράσεις τους, ανάμεσα στο αναπότρεπτο της καθημερινότητάς τους και στην άδολη παιδικότητά τους.
Η Κούκλα που ταξίδευε στον κόσμο δεν είναι ένα βιβλίο περαστικό. Έρχεται για να μείνει, να χαραχτεί στο μυαλό σου. Μπορεί η διαδρομή της από αγκαλιά σ’ αγκαλιά αναπόφευκτα να ταυτίζεται με τα χαμένα όνειρα, με τη θλίψη της κάθε μικρής ή μεγάλης απώλειας, ωστόσο η σταδιακή μετάλλαξή της από απλό παιχνίδι σε αποδέκτη των ίδιων παιδικών συναισθημάτων και ελπίδων εδραιώνει μέσα σου την πεποίθηση ότι τα παιδιά σ’ όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης είναι κι αυτά ίδια κι απαράλλαχτα. Κι ας φαντάζει συχνά το απλό κι αυτονόητο των συναισθημάτων τους τόσο δύσκολο και θαυμαστό να αποκρυπτογραφηθεί όσο και το να στήσεις μια όμορφη παιδική ιστορία σαν αυτήν εδώ.
Η αφήγηση ξεκινάει από μια χώρα της Ασίας, μέσα σ’ ένα εργοστάσιο όπου ένα μικρό κορίτσι, η Ναϊρί, δουλεύει αδιάκοπα ντύνοντας κούκλες που δεν προορίζονται για την ίδια αλλά για κάποια άλλα, πιο τυχερά παιδιά, που ζουν σε άλλες, μακρινές χώρες. Κάπου ανάμεσα στην κούραση απ’ τη δουλειά και στις τάσεις φυγής που της ξυπνά ο ήχος της τροπικής βροχής, η Ναϊρί ξεχωρίζει μια κούκλα με βλέμμα αλλιώτικο απ’ των άλλων, που θα τη συντροφέψει δίνοντάς της μια στάλα παρηγοριάς ως το τέλος της βάρδιας της.
Σε μιαν άλλη χώρα, καιρό αργότερα, μια μικρή Ρωσίδα μετανάστρια, η Όλια, ανακαλύπτει την ίδια εκείνη κούκλα με το απροσδιόριστο χρώμα στο βλέμμα στις σακούλες με τα εμπορεύματα που φέρνουν στο σπίτι οι πλανόδιοι πωλητές γονείς της. Ο χρόνος που θα προλάβει να περάσει η Όλια με την κούκλα θα είναι λίγο περισσότερος από κείνον που είχε στη διάθεσή της η Ναϊρί, ωστόσο θα ‘χει κι αυτός ημερομηνία λήξης.
Από τα χέρια της μικρής Όλιας θα πάρει την κούκλα ο μπαμπάς της Σόφης για να την κάνει δώρο στην κόρη του για τα γενέθλιά της. Μη φανταστείτε ότι η οικογένεια της Σόφης είναι τίποτα βαθύπλουτοι. Μεροκαματιάρης ο μπαμπάς, και το δώρο των γενεθλίων το μοναδικό που παίρνει η μικρή μες στη χρονιά. Και μάλιστα δώρο από πλανόδιο μικροπωλητή, όχι από κάποιο μεγάλο, φανταχτερό παιχνιδάδικο. Βέβαια, η Σόφη, σε αντίθεση με τα δυο άλλα κοριτσάκια, δε χρειάζεται να δουλέψει, ούτε να ξενιτευτεί. Έχει τα χρειώδη, αυτά που για τη Ναϊρί φαντάζουν άπιαστα, για την Όλια μακρινά.
Με το ταξίδι της από ιδιοκτήτρια σε ιδιοκτήτρια, η πρωταγωνίστρια, η κούκλα με το απροσδιόριστο χρώμα στα μάτια, γίνεται η συνδετική γραμμή ανάμεσα στις ιστορίες και στις ζωές τριών παιδιών που, παρά τη διαφορετική καταγωγή τους και τις διαφορετικές συνθήκες διαβίωσής τους, αισθάνονται την ίδια ανάγκη για συντροφιά, για παιχνίδι και για παρηγοριά. Το καθένα μάλιστα θα δώσει κι ένα δικό του όνομα στην κούκλα, ανάλογο σε μέγεθος με το χρόνο που προλαβαίνει να την κρατήσει κοντά του: μονοσύλλαβο η Ναϊρί, δισύλλαβο η Όλια, τρισύλλαβο η Σόφη. Το Λι της πρώτης γίνεται Λιλί της δεύτερης και Λιλίκα της τρίτης. Η καθεμιά τους προσθέτει κι ένα λιθαράκι, μια συλλαβή στο όνομα της κούκλας, λες και αυτό είναι προορισμένο να αποτελέσει το άθροισμα της αγάπης και της ευγνωμοσύνης και των τριών τους. Με τον ίδιο τρόπο τα μάτια της κούκλας θα προλάβουν να αιχμαλωτίσουν και να αθροίσουν μέσα τους κάθε διαφορετικό παιδικό βλέμμα, κάθε προσδοκία, ελπίδα ή θλίψη που καθρεφτίζεται σε αυτό. Και ίσως γι’ αυτό το λόγο να είναι κι απροσδιόριστο το χρώμα τους, γιατί συμπυκνώνουν πολλά διαφορετικά χρώματα ματιών, πολλά διαφορετικά βλέμματα παιδιών, πολλές διαφορετικές υφές συναισθημάτων. Και θα είναι αυτές οι πολλές διαφορετικές εκδοχές παιδικής τρυφερότητας και αγάπης που σταδιακά θα μεταλλάξουν την κούκλα σε σχεδόν ανθρώπινο πλάσμα, καθώς το κάθε κοριτσάκι αφήνει μαζί με το φιλί του αποχαιρετισμού πάνω στο πλαστικό δέρμα της κι ένα αποτύπωμα του ίδιου του του εαυτού.
Η συγγραφέας αφηγείται την ιστορία της χωρίς να ενδίδει σε υπεραπλουστεύσεις, πιστή σε μια γλώσσα που κατορθώνει να βρει ισορροπία ανάμεσα στην αφηγηματική λιτότητα και στην ποιητική εικονοποιία. Με τον ίδιο τρόπο που και η εικονογράφηση της Κατερίνας Χαδουλού, επικεντρώνοντας στα πρόσωπα και κυρίως στα μάτια των τριών κοριτσιών και της κούκλας, ισορροπεί ανάμεσα στην αποτύπωση της σκληρής πραγματικότητας των ηρωίδων και στις ονειρικές, νοσταλγικές αποδράσεις τους, ανάμεσα στο αναπότρεπτο της καθημερινότητάς τους και στην άδολη παιδικότητά τους.
Η Κούκλα που ταξίδευε στον κόσμο δεν είναι ένα βιβλίο περαστικό. Έρχεται για να μείνει, να χαραχτεί στο μυαλό σου. Μπορεί η διαδρομή της από αγκαλιά σ’ αγκαλιά αναπόφευκτα να ταυτίζεται με τα χαμένα όνειρα, με τη θλίψη της κάθε μικρής ή μεγάλης απώλειας, ωστόσο η σταδιακή μετάλλαξή της από απλό παιχνίδι σε αποδέκτη των ίδιων παιδικών συναισθημάτων και ελπίδων εδραιώνει μέσα σου την πεποίθηση ότι τα παιδιά σ’ όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης είναι κι αυτά ίδια κι απαράλλαχτα. Κι ας φαντάζει συχνά το απλό κι αυτονόητο των συναισθημάτων τους τόσο δύσκολο και θαυμαστό να αποκρυπτογραφηθεί όσο και το να στήσεις μια όμορφη παιδική ιστορία σαν αυτήν εδώ.
[Ενόσω έγραφα αυτό το κείμενο έτυχε να δω στο μπλογκ Φιλαναγνωσία μια ανάρτηση με πανέμορφες παιδικές ζωγραφιές εμπνευσμένες από την Κούκλα που ταξίδευε στον κόσμο. Αξίζει να ρίξετε μια ματιά εδώ για να τις χαρείτε κι εσείς.]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου