Όταν η διαφορετικότητα παύει να είναι μοναχική υπόθεση

• Brigitte Weninger - Eve Tharlet, Ένας για όλους και όλοι για έναν, απόδοση Φίλιππος Μανδηλαράς, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2008 (2) (από 3 ετών)

• Geoffroy de Pennart, Sophie la vache musicienne, kaléidoscope, Paris 2006 / Σοφία η αγελαδίτσα τραγουδίστρια, μετάφραση Β. Τσιώρου, Εκδόσεις Παπαδόπουλος, Αθήνα 2000 (από 4 ετών)

 

Υπάρχουν πολλοί τρόποι να μιλήσει κανείς για ένα ζήτημα τόσο ευαίσθητο όσο κι αυτονόητα επίκαιρο όπως η διαφορετικότητα. Προσωπικά, δε γοητεύομαι ιδιαίτερα από πατερναλιστικές προσεγγίσεις που παραπέμπουν σε λογικές ελεημοσύνης και εμπορίου καλοσύνης. Τα δυο βιβλία που θα παρουσιάσω σήμερα ακολουθούν, το καθένα με τον τρόπο του, έναν αρκετά διαφορετικό δρόμο.  

 

Brigitte Weninger - Eve Tharlet, Ένας για όλους και όλοι για έναν

Ένα κουτσό ποντικάκι, ο Μαξ, εγκαταλείπει την οικογένειά του για να γνωρίσει τον κόσμο. Η αναπηρία του δεν το πτοεί, καθώς η λαχτάρα του για καινούριες εμπειρίες και η αγάπη και η στήριξη που του έχει χαρίσει η οικογένειά του τον κάνουν να ξεπερνάει κάθε εμπόδιο και κακοτοπιά. Στο δρόμο του θα συναντήσει μια τυφλή τυφλοποντικίνα, ένα κουφό βατράχι, μια καλόβολη κοτσυφίνα κι ένα φοβητσιάρη σκαντζόχοιρο. Κι αν ο Μαξ, η τυφλοποντικίνα κι ο βάτραχος είναι συμφιλιωμένοι με τις αδυναμίες τους γνωρίζοντας ποια είναι τα ιδιαίτερα χαρίσματα και οι ικανότητές τους, ο σκαντζόχοιρος, ηττοπαθής και απογοητευμένος, μοιάζει να μην πιστεύει στον εαυτό του. Μια καταιγίδα γίνεται αφορμή για τα πέντε ζωάκια να ανακαλύψουν ότι η συνεργασία και η αλληλοβοήθεια μπορούν να κάνουν θαύματα, αλλά και να βρουν για το φοβητσιάρη σκαντζόχοιρο ένα ρόλο στην ομάδα κάπως αναπάντεχο αλλά απολύτως ταιριαστό.

 

 

Ένα βιβλίο για την ανάγκη κάθε παιδιού να σταθεί στα δικά του πόδια και να ανοίξει το βήμα του στον κόσμο ξεπερνώντας αδυναμίες, φόβους και έμπόδια, με όπλο την αυτογνωσία, την αισιοδοξία και την αυτοπεποίθηση που χαρίζει μια υποστηρικτική οικογένεια. Για τη διαφορετικότητα, που στην περίπτωσή μας δεν είναι αιτία απομόνωσης και περιθωριοποίησης, αλλά αφετηρία δημιουργικής συνύπαρξης. Τα ζωάκια του βιβλίου διαφέρουν πολύ το ένα από το άλλο. Όχι μονάχα επειδή ανήκουν σε διαφορετικά είδη του ζωικού βασιλείου αλλά κι επειδή έχουν εντελώς αλλιώτικες αδυναμίες και αρετές. Στην κρίσιμη στιγμή αυτό αποδεικνύεται ευεργετικό -αν όχι σωτήριο- για όλα τους, αφού το ομαδικό πνεύμα τούς επιτρέπει να διαχειριστούν αρετές κι αδυναμίες με εξαιρετικό τρόπο. Διδάσκοντας παραδειγματικά ότι η αλληλεγγύη και η αλληλοβοήθεια είναι έννοιες κενές περιεχομένου όταν δεν έχουν ως βάση την αυτογνωσία αλλά και τον απεριόριστο σεβασμό στις δυνατότητες, στα ταλέντα αλλά και στις αδυναμίες του διπλανού.

 

Έχοντας ως παιδί υποστεί το βραχνά ενός εκπαιδευτικού συστήματος αλλά και μιας γενικότερης κοινωνικής αντίληψης που ευνούσε με τρόπο αφοριστικό και κοντόφθαλμο μονάχα την υψηλή σχολική επίδοση, παραβλέποντας ή και περιφρονώντας ταλέντα, δεξιότητες και κλίσεις μη μετρήσιμες σε διαγωνίσματα και γραπτές εξετάσεις, απ' αυτά που δε χαρίζουν αριστεία και σημαιοφοριλίκια -τι πήγα και θυμήθηκα, μέρες που είναι...-, έχω αναρωτηθεί πολλές φορές πόσο κουράγιο διαθέτουμε εμείς, οι γονείς της δικής μου γενιάς, οι μεγαλωμένοι μες στην παράνοια της συσσώρευσης βαθμών, πτυχίων, τίτλων και λοιπών ευσήμων από ένα άκρως ανταγωνιστικό σύστημα, να συμφιλιώσουμε τα παιδιά μας με τις αδυναμίες τους, να τα μάθουμε να στηρίζονται στις δικές τους δυνατότητες -όποιες κι όσες κι αν είναι αυτές-, να αναγνωρίζουν το καλύτερο και να λειτουργούν υποστηρικτικά για το πιο αδύναμο απ' αυτά. Δίνοντάς τους όλα εκείνα τα ψυχικά εφόδια για να φτάσουν -όπως κι ο φίλος μας Μαξ- εκεί που ανθίζουν τα όνειρα.  

 

 

Geoffroy de Pennart, Sophie la vache musicienne / Σοφία η αγελαδίτσα τραγουδίστρια

 

                           

Ακριβώς εκεί που ανθίζουν τα όνειρα θέλει να φτάσει και η Σοφία, η αγελαδίτσα τραγουδίστρια. Η οποία είναι εξαιρετικά ταλαντούχα και μια ωραία πρωία, όπως κι ο Μαξ το ποντικάκι, αποφασίζει να εγκαταλείψει οικογένεια, φίλους και την επαρχία όπου ζει για τη μεγάλη πόλη. Αφορμή είναι ένας μουσικός διαγωνισμός, κι η φίλη μας, οπλισμένη με το ταλέντο της και τη στήριξη των δικών της ανθρώπων, ξεκινάει το ταξίδι της. Μόνο που ο διαγωνισμός αφορά συγκροτήματα κι η Σοφία, με το που φτάνει στο κλεινόν άστυ, αρχίζει να απαντάει σε αγγελίες συγκροτημάτων που ζητούν τραγουδιστή. Τα πράγματα όμως δε θα είναι τόσο εύκολα όσο θα φανταζόταν. Η μικρή αγελαδίτσα τρώει πόρτα από παντού, για κάθε είδους λόγο εκτός από τη μουσική της επάρκεια: άλλοτε γιατί δεν είναι σαρκοβόρο, άλλοτε επειδή δεν είναι extra large, μια άλλη φορά επειδή έχει μικρό λαιμό και μια άλλη γιατί διαθέτει μικρά κέρατα, σε άλλες περιπτώσεις λόγω χρώματος, λόγω στιλ, ακόμα κι επειδή έχει σώας τας φρένας... Ώσπου μια τυχαία συζήτηση με έναν ομοιοπαθή την πείθει ότι πρέπει να φτιάξει το δικό της συγκρότημα με ΜΟΝΑΔΙΚΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ το μουσικό ταλέντο των μελών του. Εσείς τι λέτε; Θα τον κερδίσει το διαγωνισμό;

 

Ένα εκπληκτικό βιβλίο για μικρούς αλλά και για μεγάλους, που, αξιοποιώντας με ιδιαίτερα ευρηματικό τρόπο παραδείγματα από τον κόσμο των ζώων, σατιρίζει την κρατούσα κατάσταση στη μουσική βιομηχανία, η οποία προτιμάει να κατασκευάζει μαζικά πρότυπα με χαρακτηριστικά άσχετα προς το αυθεντικό ταλέντο, προκρίνοντας την ομοιομορφία έναντι της μοναδικότητας του ατόμου. Παράλληλα, ο συγγραφέας θίγει την τάση τυποποίησης που χαρακτηρίζει πολλές σύγχρονες κοινωνίες, όπου ομάδες ατόμων με κοινά χαρακτηριστικά, συμπεριφερόμενες ως κάστες, λειτουργούν πατερναλιστικά, αποκλείοντας, γκετοποιώντας και καταδικάζοντας στην αφάνεια οτιδήποτε διαφορετικό. 

 

Βέβαια, η καλή μας η Σοφία βρίσκει έναν εναλλακτικό δρόμο: δεν ενδίδει, δεν εγκαταλείπει ούτε τα όνειρά της ούτε τα πιστεύω της, κι επειδή πέρα και πάνω απ' όλα αγαπάει τη μουσική, επιλέγει να βασιστεί σε αυτό ακριβώς το συγκριτικό της πλεονέκτημα για να επιλέξει τα μέλη του συγκροτήματός της. Όλα τελικά σ' αυτή τη ζωή είναι ζήτημα κριτηρίων. Κι αν ο συγγραφέας "επιλέγει" ως μουσικούς συντρόφους της Σοφίας ζωάκια εξίσου αποκλεισμένα κι αυτά λόγω αναπηρίας, εμφάνισης ή αντιλήψεων, το κάνει γιατί θέλει να μας πει πως, όσο διαφορετικός, περιθωριοποιημένος, μόνος και αποκλεισμένος κι αν αισθάνεσαι, κάπου υπάρχουν κι άλλοι σαν και σένα, ή περίπου σαν και σένα, ικανοί όχι μόνο να καταλάβουν τι περνάς, αλλά και να εκτιμήσουν και να αναδείξουν τα αληθινά σου ταλέντα.

 

Θεωρώ τη Σοφία ένα από τα καλύτερα βιβλία του Pennart. Εκτός από το ότι διεκτραγωδεί με απόλυτα πειστικό τρόπο τα βάσανα και τις αντιξοότητες που συναντάει στο δρόμο του ένας ταλαντούχος, ασυμβίβαστος γεννημένος καλλιτέχνης, στις σελίδες του παρελαύνουν και πρόσωπα που έχουμε γνωρίσει κι αγαπήσει σε άλλα βιβλία του, όπως ο Λουκάς, ο καλόκαρδος λύκος. Γιατί παραπέμπω στη γαλλική έκδοση; Γιατί απλούστατα στα ελληνικά το βιβλίο είναι εξαντλημένο. Αφού το αναζήτησα μάταια για κανένα χρόνο, έπεσα στην ανάγκη του Amazon και δεν το μετάνιωσα. Ελπίζω οι Εκδόσεις Παπαδόπουλος κάποια στιγμή να το επανεκδώσουν. Και θα ήμουν διατεθειμένη ακόμα και να διαδηλώσω μ' αυτό το αίτημα.