Δυο χριστουγεννιάτικα βιβλία φαντασίας του Ματ Χέιγκ

• Ματ Χέιγκ, Το αγόρι που το είπαν Χριστούγεννα, εικονογράφηση Κρις Μόουλντ, μετάφραση Αργυρώ Πιπίνη, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2016
• Ματ Χέιγκ, Το κορίτσι που έσωσε τα Χριστούγεννα, εικονογράφηση Κρις Μόουλντ, μετάφραση Αργυρώ Πιπίνη, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2017

Αξίζει να πιστέψουμε στο αδύνατο; Υπάρχει η μαγεία; Μπορεί η ελπίδα από μόνη της να αλλάξει τον κόσμο; Ναι, ναι και ναι, απαντά ο Ματ Χέιγκ στα δυο χορταστικά μυθιστορήματά του Το αγόρι που το είπαν Χριστούγεννα και Το κορίτσι που έσωσε τα Χριστούγεννα, τα οποία κυκλοφόρησαν στα ελληνικά πέρσι και φέτος από τις Εκδόσεις Πατάκη σε ωραία μετάφραση από την Αργυρώ Πιπίνη. Δυο εξαιρετικά βιβλία φαντασίας, που, με αφετηρία την ιστορία του Πατέρα Χριστούγεννα ή Άγιου Νικόλαου (που εμείς τον αποκαλούμε Αϊ-Βασίλη), μας μεταφέρουν σε έναν μακρινό κόσμο όπου βασιλεύουν η μαγεία, η περιπέτεια και η πίστη στο αδύνατο.

Στο πρώτο βιβλίο ο Χέιγκ αφηγείται την ιστορία ενός μικρού φτωχού, ορφανού από μητέρα αγοριού που ζει στη Φινλανδία και το οποίο, μην αντέχοντας τη βάναυση συμπεριφορά της θείας του, στην οποία έχει αναθέσει τη φροντίδα του ο πατέρας του, αποφασίζει να ακολουθήσει τα ίχνη αυτού του τελευταίου ως τη μακρινή χώρα των ξωτικών. Ο μικρός Νικόλαος θα κατορθώσει έπειτα από ταλαιπωρίες και βάσανα να φτάσει ως εκεί, ωστόσο η υποδοχή της οποίας θα τύχει δε θα είναι ακριβώς αυτή που θα περιμένει: καχύποπτα ξωτικά, αλλόκοτα αερικά, επιθετικά τρολ κι άπληστοι άνθρωποι θα του κάνουν τη ζωή δύσκολη. Η έμφυτη καλοσύνη του, η τόλμη και η ευαισθησία του θα είναι τα όπλα χάρη στα οποία θα κατορθώσει τελικά να κερδίσει την εμπιστοσύνη των ξωτικών και σταδιακά να μεταμορφωθεί στον αγαπημένο άγιο των παιδιών.

Γνωρίζοντας καλά τους κανόνες της πλοκής, ο Χέιγκ μάς χαρίζει μια ιστορία γεμάτη σασπένς, ανατροπές, ενδιαφέροντες χαρακτήρες, χιούμορ αλλά και συγκίνηση, την οποία, στα πιο απίθανα σημεία διανθίζει με μικρές, φαινομενικά τυχαίες αναφορές και απίθανες εξηγήσεις για το πώς γεννήθηκαν βασικά στοιχεία της αγιοβασιλιάτικης μυθολογίας.    

Στο Κορίτσι που έσωσε τα Χριστούγεννα πετυχαίνουμε τον Πατέρα Χριστούγεννα σε μια δύσκολη στιγμή: Αν και την πρώτη χρονιά που αποπειράθηκε να μοιράσει δώρα στον κόσμο όλα πήγαν καλά χάρη στην πίστη και στην ελπίδα ενός παιδιού, της μικρής Αμέλιας, την επόμενη μια μεγάλη καταστροφή δε θα του επιτρέψει να ικανοποιήσει τις επιθυμίες των παιδιών. Και κυρίως του πρώτου παιδιού που πίστεψε στη μαγεία των Χριστουγέννων. Έπειτα από ένα χρόνο απουσίας λοιπόν, και καθώς ύπουλα τρολ επιβουλεύονται τη χώρα των ξωτικών και η ελπίδα κι η μαγεία μοιάζουν να έχουν εγκαταλείψει τον κόσμο, ο Πατέρας Χριστούγεννα κινά να βρει το πρώτο εκείνο παιδί, τη μικρή καπνοδοχοκαθαριστή κι ορφανή από μητέρα Αμέλια, που ζει στο Λονδίνο του 19ου αιώνα. 

Καταιγιστική δράση, αναπάντεχες και ανατρεπτικές συναντήσεις με προσωπικότητες της εποχής, όπως ο Κάρολος Ντίκενς και η βασίλισσα Βικτωρία, μπόλικες δόσεις μαγείας και χιούμορ, αλλά κι ένας έρωτας που γεννιέται στις πιο απίθανες συνθήκες, συνθέτουν αυτό το χορταστικό μυθιστόρημα που, όπως και το Αγόρι που το είπαν Χριστούγεννα, διαβάζεται απνευστί από μικρούς και μεγάλους. Ο Χέιγκ μάλιστα, στο δεύτερο αυτό βιβλίο της σειράς, κατορθώνει να μοιράσει μαεστρικά την πλοκή σε δυο διαφορετικούς τόπους, το Λονδίνο της Αμέλιας και τη χώρα των ξωτικών, επιτείνοντας, χωρίς να κουράζει, τη δράση και το σασπένς.

Εξαιρετική και στα δυο βιβλία η γεμάτη κίνηση και ένταση εικονογράφηση του Κρις Μόουλντ, που χτίζει παραμυθένια σκηνικά και ζωντανεύει χαρακτήρες αποτυπώνοντας ανάγλυφα όχι μόνο στοιχεία της εμφάνισής τους αλλά και βαθύτερα συναισθήματα.   

Στο πνεύμα των ημερών...

Λίγο πριν έρθουν τα Χριστούγεννα, κάποιες μικρές βιβλιοπροτάσεις για παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας, στο πνεύμα των ημερών:

• Βαγγέλης Ηλιόπουλος, Πού πήγαν τα Χριστούγεννα; εικονογράφηση Κιάρα Φεντέλε, Πατάκης, Αθήνα 2017 (3)
• Μάκης Τσίτας, Μην ταλαιπωρείς τον Αϊ-Βασίλη, εικονογράφηση Ζωή Λούρα, Εκδόσεις Ψυχογιός (σειρά Μπανάνα), Αθήνα 2017
• Φραντζέσκα Αλεξοπούλου-Πετράκη, Δωροβροχή, εικονογράφηση Πέτρος Μπουλούμπασης, Εκδόσεις Παπαδόπουλος, Αθήνα 2015
• Βασιλική Μαύρου, Το ρολόι του Αϊ-Βασίλη, εικονογράφηση Ρένια Μεταλληνού, Εκδόσεις Σαΐτη, Αθήνα 2017
• Σταυρούλα Κάτσου-Καντάνη, Το αστεράκι της αγάπης, εικονογράφηση Όλγα Σεϊτανίδου, Εκδόσεις Ουρανός, Αθήνα 2017

Φέτος ξανακυκλοφόρησε το κλασικό πια βιβλίο του Βαγγέλη Ηλιόπουλου στο οποίο η μικρή Νιάνια, παρέα με τους γονείς της, ξεκινά ένα ταξίδι περιπλάνησης στην πόλη της αναζητώντας το χαμένο νόημα των Χριστουγέννων: Πού είναι άραγε κρυμμένα τα Χριστούγεννα; Μήπως στην αποθήκη παρέα με τα στολίδια του δέντρου; Ή στα πολυκαταστήματα παιχνιδιών; Στα ακριβά ξενοδοχεία που διοργανώνουν ρεβεγιόν, στις λαμπερές γιορτές στις πλατείες που θυμίζουν λιγάκι πανηγύρι ή στα τραπέζια του τζόγου; Μέσα από την περιπλάνησή της στη μεγάλη πόλη, παρατηρήτρια όλων όσα μοιάζουν να συμπυκνώνουν αυτό που αποκαλούμε «εορταστικό κλίμα», η μικρή Νιάνια εντοπίζει παθογένειες, επιφανειακές στάσεις, έως και συμπεριφορές που βρίσκονται στον αντίποδα του πνεύματος της μεγάλης γιορτής, αφυπνίζοντας και τους μάλλον συμφιλιωμένους με την όλη κατάσταση γονείς της και τελικά ανακαλύπτοντας τα χαμένα Χριστούγεννα. Ατμοσφαιρική και εστιασμένη στις λεπτομέρειες η εικονογράφηση της Κιάρα Φεντέλε.

Νέα έκδοση και για το βιβλίο του Μάκη Τσίτα Μην ταλαιπωρείς τον Αϊ-Βασίλη, που πλέον εντάσσεται στη σειρά Μπανάνα των Εκδόσεων Ψυχογιός. Με χιουμοριστική αλλά και τρυφερή διάθεση, ο συγγραφέας δίνει μια σειρά από χρήσιμες κι ενδιαφέρουσες συμβουλές στους πιτσιρικάδες που με ανυπομονησία περιμένουν τον άγιο και τα δώρα του. Άλλοτε επισημαίνοντας αρνητικές συμπεριφορές, άλλοτε εστιάζοντας σε στοιχεία της εμφάνισης του αγίου, άλλοτε παίζοντας με παγιωμένες απόψεις και προσδοκίες, κατορθώνει να δημιουργήσει ένα πολύ έξυπνο και, τελικά, πολυδιάστατο μες στην απλότητά του βιβλίο, που διαβάζεται απνευστί χαρίζοντας γέλιο στους μικρούς αναγνώστες. Καθοριστική και η συμβολή στο τελικό αποτέλεσμα της εικονογράφου Ζωής Λούρα, η οποία διαλέγεται με το κείμενο με κέφι και φτιάχνει έναν Αϊ-Βασίλη αστείο και μαζί τρυφερό σαν παιδικό παιχνίδι. 

Και μια και περί δώρων και Αϊ-Βασίλη ο λόγος, ας μιλήσουμε για τη Δωροβροχή της Φραντζέσκας Αλεξοπούλου-Πετράκη. Ο Μάρκος, ο κεντρικός ήρωας, είναι παρέα με τους φίλους του όταν αρχίζει να δέχεται μια βροχή από δώρα εξ ουρανού. Ξαφνιασμένος αρχικά, δε θα μπορέσει να ελέγξει στην πορεία την πλεονεξία του και θα κουβαλήσει όλα τα δώρα στο δωμάτιό του, αδιαφορώντας για τους φίλους του, τα αδέρφια του, ακόμα και για τις παραινέσεις της μητέρας του. Ώσπου θα βρεθεί αντιμέτωπος με τον πραγματικό τους ιδιοκτήτη… Πανέξυπνο το σουρεαλιστικό εύρημα πάνω στο οποίο δομεί με συνέπεια η συγγραφέας την αφήγησή της. Σωστή και η από μέρους της διαχείριση των δισταγμών και των υποδόριων ενοχών του Μάρκου, που θα οδηγήσει σταδιακά και αβίαστα στην υπερβατική λύση της υπόθεσης. Πολύχρωμη και παιγνιώδης η εικονογράφηση του Πέτρου Μπουλούμπαση.

Ας πάμε τώρα μια βόλτα στα ενδότερα του χωριού του Αϊ-Βασίλη, εκεί που ο Ταγκ, ο χρονοτεχνίτης, το ξωτικό δηλαδή που είναι υπεύθυνο για τη λειτουργία του μαγικού ρολογιού που επιτρέπει στον Αϊ-Βασίλη να μοιράζει σε μια νύχτα τα δώρα του σε όλο τον κόσμο, έχει παράπονα. Ο Αϊ-Βασίλης δε θα καταφέρει να τον συνετίσει, κι έτσι το θυμωμένο ξωτικό αποφασίζει να τινάξει τα πάντα –και κυρίως τη λειτουργία του μαγικού ρολογιού– στον αέρα συνάπτοντας ανίερη συμμαχία με τους καλικάντζαρους. Το πόσο αξιόπιστοι θα φανούν αυτοί, όπως και το αν τελικά θα καταφέρει ο Αϊ-Βασίλης να μοιράσει τα δώρα του, θα το ανακαλύψετε διαβάζοντας αυτή την καλογραμμένη ιστορία που χάρη στον ρυθμό και στις ανατροπές της κρατάει ζωντανό το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Όμορφες εικόνες από τη Ρένια Μεταλληνού κι ένα φινάλε που θα αμφισβητήσει την τεχνική για χάρη της δύναμης του συναισθήματος.

Κλείνω αυτή τη σύντομη παρουσίαση βιβλίων με το Αστεράκι της αγάπης της Σταυρούλας Κάτσου-Καντάνη, μια γλυκιά ιστορία ενός μικρού αστεριού που οι λοιποί ουράνιοι φίλοι του το περιπαίζουν. Εκείνο δεν αντιδρά με θυμό, μοιράζει αγάπη και συμπόνια κι όποτε το κρίνει αναγκαίο κατηφορίζει στη γη για να φέρει χαρά και παρηγοριά στους ανθρώπους που υποφέρουν. Σ’ ένα από αυτά τα μυστικά του ταξίδια, θα ανταμώσει ένα λαμπρό, φωτεινό αστέρι, κι ακολουθώντας το θα βρεθεί μάρτυρας της γέννησης του μικρού Χριστού, κερδίζοντας μάλιστα με τρόπο αναπάντεχο κι απροσχεδίαστο μια θέση στο πλευρό του. Ιστορία με αρκετά συμβολικά στοιχεία, που αφορμάται από το  γεγονός της γέννησης για να μιλήσει χωρίς πρόδηλα διδακτική διάθεση για το θαύμα της αγάπης, της καλοσύνης, της υπομονής. Η συγγραφέας αφηγείται αβίαστα, χωρίς υπερβολές, ενώ η εικονογράφηση συνοδεύει με συνέπεια το κείμενο.  

Μαρίζα Ντεκάστρο, Ένας κόσμος σε κίνηση

Επιστημονική επιμέλεια: Μανώλης Πατηνιώτης, Αριστοτέλης Τύμπας, Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο, Αθήνα 2017

1821: Μια χρονολογία εμβληματική για την ελληνική ιστορία. Όπως το 1789 για τη γαλλική, άλλες χρονολογίες για άλλους λαούς. Είναι όμως μονάχα αυτό η ιστορία – εμβληματικές χρονολογίες συνδεδεμένες με μάχες, επαναστάσεις και βαρύνουσας σημασίας πολιτικά γεγονότα, αποκομμένα από την υπόλοιπη πραγματικότητα, από το πριν, το μετά και το τώρα που τα περιβάλλουν; Αυτόνομα νησάκια στη μέση του πουθενά του ιστορικού χώρου και χρόνου, ανεπηρέαστα από διεθνείς εξελίξεις, μικρές ή μεγάλες ανακαλύψεις στον χώρο του πνεύματος, των επιστημών, της τεχνολογίας; Οπωσδήποτε όχι, μας ξεκαθαρίζει η Μαρίζα Ντεκάστρο στο βιβλίο της Ένας κόσμος σε κίνηση, που κυκλοφόρησε πριν από λίγους μήνες από τις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο. Κι αν κάθε εποχή σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό συνδιαμορφώνεται από πλήθος γεγονότων, η περίοδος με την οποία επιλέγει να καταπιαστεί η συγγραφέας, το πριν και το μετά του 1821, δηλαδή από τα τέλη του 18ου ως τα τέλη του 19ου αιώνα, αποτελεί το ιδανικό πεδίο για το εγχείρημά της, αφού στη διάρκειά της οι ταχύτητες στον πλανήτη μοιάζουν να αλλάζουν με τρόπο εντυπωσιακό, ο κόσμος μας να μικραίνει κι οι κατακτήσεις του ανθρώπου να μεγαλώνουν. 

Ένας κόσμος σε κίνηση, λοιπόν, και μάλιστα σε πάρα πολλά επίπεδα: ιδέες, επαναστάσεις, πόλεμοι, αλλά κι εξερευνήσεις, εξελίξεις στις μεταφορές, στην τεχνολογία, στην ιατρική. Όπως και αλλαγές στη συνήθως υποτιμημένη καθημερινότητα: στις βιοτικές, διατροφικές κι ενδυματολογικές συνήθειες, στις επαγγελματικές επιλογές, στα ενδιαφέροντα των ανθρώπων, στην εκπαίδευση, στη ζωή των μικρών παιδιών. Ένας κόσμος σε κίνηση, αλλά όχι αναγκαστικά σε μία μόνο κατεύθυνση. Τα γεγονότα άλλοτε εξωθούν, συμπαρασύρουν το ένα το άλλο κι άλλοτε λειτουργούν ως δυνάμεις αντίρροπες και, αναπόφευκτα, αλληλοσυγκρουόμενες – και στις δυο περιπτώσεις πάντως δρομολογώντας την αλλαγή.

Ένας κόσμος σε κίνηση, αποτυπωμένος, όπως του αρμόζει, με τρόπο κάθε άλλο παρά στατικό, αφού το ανά χείρας βιβλίο, παρά το πλήθος και την ποικιλία των πληροφοριών που παρέχει στον αναγνώστη, κατορθώνοντας να του δώσει μια πανοραμική εικόνα γεγονότων κι εξελίξεων, δεν κουράζει, περνώντας με άνεση από τη μεγάλη εικόνα στο ειδικό και στο συγκεκριμένο, από τα γεγονότα σε παγκόσμια κλίμακα στα επιμέρους κέντρα των εξελίξεων, από τον παγκόσμιο χάρτη στα τεκταινόμενα στη γειτονιά μας. Στην αποτροπή της αναγνωστικής πλήξης συμβάλλει και η διάταξη του υλικού, με την προσθήκη και εναλλαγή χαρτών και πλήθους εικόνων ποικίλης προέλευσης, που ζωντανεύουν και δίνουν ενδιαφέρουσες προεκτάσεις στο ταξίδι στον χρόνο.

Με αυτό τον τρόπο η συγγραφέας και οι συνεργάτες της κατορθώνουν τελικά να αποτυπώσουν, μέσα από μια εξαιρετικά κοπιώδη, φαντάζομαι, διαδικασία σύνθεσης, ένα πλήθος εξελίξεων και μετασχηματισμών τόσο δυναμικών ώστε το τότε να αγγίζει με τρόπο εντυπωσιακό το σήμερα, όπως γίνεται ευδιάκριτο, για παράδειγμα, στην παράθεση βιβλίων που εκδόθηκαν τον 19ο αιώνα – αρκετά εκ των οποίων κλασικά πλέον αναγνώσματα, που διαμόρφωσαν κι εξακολουθούν να διαμορφώνουν αναγνωστικές συνειδήσεις. Και τόσο καθοριστικών που, παρ’ όλες τις διαφορετικές επιμέρους ταχύτητες, τις ιδιαιτερότητες τόπων και πολιτισμών, επηρεάζουν με τρόπο καθολικότερο απ’ όσο νομίζουμε εθνικές μοίρες και διαδρομές, όπως αποκαλύπτει, μεταξύ άλλων, και η νηφάλια πραγμάτευση στα δυο τελευταία κεφάλαια δυο ζητημάτων με εκ διαμέτρου αντίθετο συναισθηματικό φορτίο για τον Έλληνα αναγνώστη: της εμπορίας αρχαιοτήτων και του κινήματος του φιλελληνισμού. Η θεώρηση και των δυο τους υπό ένα ευρύτερο πρίσμα –του πρώτου σε συνάρτηση με το παγκοσμίως διαδεδομένο «σπορ» της αρχαιοκαπηλίας στη διάρκεια του 19ου και όχι μόνο αιώνα, και του δεύτερου σε σχέση με το κίνημα του Ρομαντισμού– επιτρέπει στον νεαρό αναγνώστη να τα κατανοήσει και να τα προσεγγίσει με μεγαλύτερη ψυχραιμία και ευρύτητα βλέμματος.   

Πρόκειται, εν κατακλείδι, για ένα χορταστικό βιβλίο γνώσεων, που δε φιλοδοξεί να αποτελέσει ένα απλό θησαύρισμα εγκυκλοπαιδικών πληροφοριών, αλλά να ψηλαφήσει αιτίες και διασυνδέσεις, να ανοίξει διάλογο ανάμεσα στο γενικό και στο επιμέρους, να λειτουργήσει ως έναυσμα για ένα συναρπαστικό ταξίδι στον πολύμορφο κι αποκαλυπτικό κόσμο του παρελθόντος και, τελικά, νομίζω, ως παράδειγμα για τον τρόπο με τον οποίο οφείλουμε να γνωρίζουμε αυτό το παρελθόν στα παιδιά.