Μαρίζα Ντεκάστρο, Ένας κόσμος σε κίνηση

Επιστημονική επιμέλεια: Μανώλης Πατηνιώτης, Αριστοτέλης Τύμπας, Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο, Αθήνα 2017

1821: Μια χρονολογία εμβληματική για την ελληνική ιστορία. Όπως το 1789 για τη γαλλική, άλλες χρονολογίες για άλλους λαούς. Είναι όμως μονάχα αυτό η ιστορία – εμβληματικές χρονολογίες συνδεδεμένες με μάχες, επαναστάσεις και βαρύνουσας σημασίας πολιτικά γεγονότα, αποκομμένα από την υπόλοιπη πραγματικότητα, από το πριν, το μετά και το τώρα που τα περιβάλλουν; Αυτόνομα νησάκια στη μέση του πουθενά του ιστορικού χώρου και χρόνου, ανεπηρέαστα από διεθνείς εξελίξεις, μικρές ή μεγάλες ανακαλύψεις στον χώρο του πνεύματος, των επιστημών, της τεχνολογίας; Οπωσδήποτε όχι, μας ξεκαθαρίζει η Μαρίζα Ντεκάστρο στο βιβλίο της Ένας κόσμος σε κίνηση, που κυκλοφόρησε πριν από λίγους μήνες από τις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο. Κι αν κάθε εποχή σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό συνδιαμορφώνεται από πλήθος γεγονότων, η περίοδος με την οποία επιλέγει να καταπιαστεί η συγγραφέας, το πριν και το μετά του 1821, δηλαδή από τα τέλη του 18ου ως τα τέλη του 19ου αιώνα, αποτελεί το ιδανικό πεδίο για το εγχείρημά της, αφού στη διάρκειά της οι ταχύτητες στον πλανήτη μοιάζουν να αλλάζουν με τρόπο εντυπωσιακό, ο κόσμος μας να μικραίνει κι οι κατακτήσεις του ανθρώπου να μεγαλώνουν. 

Ένας κόσμος σε κίνηση, λοιπόν, και μάλιστα σε πάρα πολλά επίπεδα: ιδέες, επαναστάσεις, πόλεμοι, αλλά κι εξερευνήσεις, εξελίξεις στις μεταφορές, στην τεχνολογία, στην ιατρική. Όπως και αλλαγές στη συνήθως υποτιμημένη καθημερινότητα: στις βιοτικές, διατροφικές κι ενδυματολογικές συνήθειες, στις επαγγελματικές επιλογές, στα ενδιαφέροντα των ανθρώπων, στην εκπαίδευση, στη ζωή των μικρών παιδιών. Ένας κόσμος σε κίνηση, αλλά όχι αναγκαστικά σε μία μόνο κατεύθυνση. Τα γεγονότα άλλοτε εξωθούν, συμπαρασύρουν το ένα το άλλο κι άλλοτε λειτουργούν ως δυνάμεις αντίρροπες και, αναπόφευκτα, αλληλοσυγκρουόμενες – και στις δυο περιπτώσεις πάντως δρομολογώντας την αλλαγή.

Ένας κόσμος σε κίνηση, αποτυπωμένος, όπως του αρμόζει, με τρόπο κάθε άλλο παρά στατικό, αφού το ανά χείρας βιβλίο, παρά το πλήθος και την ποικιλία των πληροφοριών που παρέχει στον αναγνώστη, κατορθώνοντας να του δώσει μια πανοραμική εικόνα γεγονότων κι εξελίξεων, δεν κουράζει, περνώντας με άνεση από τη μεγάλη εικόνα στο ειδικό και στο συγκεκριμένο, από τα γεγονότα σε παγκόσμια κλίμακα στα επιμέρους κέντρα των εξελίξεων, από τον παγκόσμιο χάρτη στα τεκταινόμενα στη γειτονιά μας. Στην αποτροπή της αναγνωστικής πλήξης συμβάλλει και η διάταξη του υλικού, με την προσθήκη και εναλλαγή χαρτών και πλήθους εικόνων ποικίλης προέλευσης, που ζωντανεύουν και δίνουν ενδιαφέρουσες προεκτάσεις στο ταξίδι στον χρόνο.

Με αυτό τον τρόπο η συγγραφέας και οι συνεργάτες της κατορθώνουν τελικά να αποτυπώσουν, μέσα από μια εξαιρετικά κοπιώδη, φαντάζομαι, διαδικασία σύνθεσης, ένα πλήθος εξελίξεων και μετασχηματισμών τόσο δυναμικών ώστε το τότε να αγγίζει με τρόπο εντυπωσιακό το σήμερα, όπως γίνεται ευδιάκριτο, για παράδειγμα, στην παράθεση βιβλίων που εκδόθηκαν τον 19ο αιώνα – αρκετά εκ των οποίων κλασικά πλέον αναγνώσματα, που διαμόρφωσαν κι εξακολουθούν να διαμορφώνουν αναγνωστικές συνειδήσεις. Και τόσο καθοριστικών που, παρ’ όλες τις διαφορετικές επιμέρους ταχύτητες, τις ιδιαιτερότητες τόπων και πολιτισμών, επηρεάζουν με τρόπο καθολικότερο απ’ όσο νομίζουμε εθνικές μοίρες και διαδρομές, όπως αποκαλύπτει, μεταξύ άλλων, και η νηφάλια πραγμάτευση στα δυο τελευταία κεφάλαια δυο ζητημάτων με εκ διαμέτρου αντίθετο συναισθηματικό φορτίο για τον Έλληνα αναγνώστη: της εμπορίας αρχαιοτήτων και του κινήματος του φιλελληνισμού. Η θεώρηση και των δυο τους υπό ένα ευρύτερο πρίσμα –του πρώτου σε συνάρτηση με το παγκοσμίως διαδεδομένο «σπορ» της αρχαιοκαπηλίας στη διάρκεια του 19ου και όχι μόνο αιώνα, και του δεύτερου σε σχέση με το κίνημα του Ρομαντισμού– επιτρέπει στον νεαρό αναγνώστη να τα κατανοήσει και να τα προσεγγίσει με μεγαλύτερη ψυχραιμία και ευρύτητα βλέμματος.   

Πρόκειται, εν κατακλείδι, για ένα χορταστικό βιβλίο γνώσεων, που δε φιλοδοξεί να αποτελέσει ένα απλό θησαύρισμα εγκυκλοπαιδικών πληροφοριών, αλλά να ψηλαφήσει αιτίες και διασυνδέσεις, να ανοίξει διάλογο ανάμεσα στο γενικό και στο επιμέρους, να λειτουργήσει ως έναυσμα για ένα συναρπαστικό ταξίδι στον πολύμορφο κι αποκαλυπτικό κόσμο του παρελθόντος και, τελικά, νομίζω, ως παράδειγμα για τον τρόπο με τον οποίο οφείλουμε να γνωρίζουμε αυτό το παρελθόν στα παιδιά.