Μαρία Παπαγιάννη, Παπούτσια με φτερά

Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2016

Η Ρόζα: Ένα κορίτσι ορφανό από μητέρα, με ένα πρόβλημα υγείας που χρήζει άμεσης ιατρικής αντιμετώπισης κι έναν βιοπαλαιστή πατέρα που, στην προσπάθειά του να τα φέρει βόλτα, μετακομίζει με την κόρη του σε μια άγνωστη γειτονιά, όπου η μικρή, παρέα με ένα αηδόνι κι ένα τσούρμο γάτες, παλεύει να προσαρμοστεί στο νέο, ανοίκειο, απειλητικό και συχνά ακατανόητο περιβάλλον. Μοναδική απόδραση του ψαρά μπαμπά από τη σκληρή πραγματικότητα τα ποιήματα κι οι ιστορίες που χαρίζει αφειδώς στην κόρη του – καμιά φορά και το ποτό. Όσο για τη μικρή, η εξερεύνηση του νέου κόσμου στον οποίο καλείται να βρει θέση και ρόλο τής γνωρίζει πολλές, αντιφατικές πλευρές της ζωής -τη βία, τον ρατσισμό, τον κοινωνικό αποκλεισμό, αλλά και την πίστη σε αξίες, την ιστορική μνήμη, την επιλογή εναλλακτικών τρόπων ζωής-, πυροδοτώντας αντικρουόμενα και συχνά παράλογα συναισθήματα, υποδαυλιζόμενα από την ανασφάλεια που της γεννά η κατάσταση της υγείας της αλλά και η απουσία της μητέρας της. Καλό και κακό συμφύρονται, οι προθέσεις των ανθρώπων διαβάζονται με τρόπο αμήχανο, φοβικό και κάποτε εσφαλμένο, φίλοι και εχθροί μπλέκονται σε ένα αγωνιώδες παιχνίδι συναισθηματικών μεταπτώσεων και ανασφαλειών.

Ένας στίχος γίνεται η αφορμή για να βρει η Ρόζα ένα παραθυράκι που θα την οδηγήσει σε έναν άλλο, φανταστικό κόσμο, στην πολιτεία του βυθού, όπου θα κληθεί να αγωνιστεί για να μη χαθούν οι γλώσσες που πεθαίνουν και μαζί τα όνειρα και οι ιστορίες που αυτές κουβαλούν. Η σκληρή πάλη ενάντια στους Γλωσσοκτόνους, γεμάτη ανατροπές κι απώλειες, θα αποτελέσει τελικά τον μίτο που θα βοηθήσει τη Ρόζα να ψηλαφήσει με διαφορετικό τρόπο τον άλλο κόσμο, τον πραγματικό, ξαναγυρνώντας σ’ αυτόν πιο δυνατή, πιο συνειδητοποιημένη, πιο ώριμη και αυτάρκης. Έτοιμη να αντιμετωπίσει τους κινδύνους του, να δει με άλλο μάτι ό,τι πριν της φάνταζε παράταιρο και τρομακτικό, να διακρίνει την ομορφιά και τη χαραμάδα της αισιοδοξίας πίσω από τη σκόνη και τη θαμπάδα της αδικίας, της κοινωνικής περιθωριοποίησης, της μοναξιάς. 

Τα Παπούτσια με φτερά της Μαρίας Παπαγιάννη είναι ένα μυθιστόρημα που σε κανένα σημείο του δεν προδίδει τα βασικά χαρακτηριστικά του είδους: Η συγγραφέας χτίζει κόσμους ολοκληρωμένους και συμπαγείς, πλάθει στρογγυλούς χαρακτήρες από σάρκα και αίμα, που δε σου χαρίζονται με το καλημέρα αλλά σου αποκαλύπτονται σταδιακά, και συνθέτει μια πολύπλευρη πραγματικότητα γεφυρώνοντας ρεαλιστικό και φανταστικό. Προσφέροντας στον αναγνώστη της ένα έργο που στις φλέβες του τρέχει ατόφιος, καθαρός ποιητικός λόγος, και μάλιστα ως ενιαίο, διαχρονικό σώμα. Χαράζοντας έναν χάρτη που απλώνεται σε όλα τα χωροχρονικά μήκη και τα πλάτη της λογοτεχνίας. Από το έπος του Γιλγαμές ως τον Μπρεχτ κι από τον Μπόρχες ως τον Άλκη Αλκαίο, η μεγάλη λογοτεχνία είναι εκείνη που δίνει τον τόνο στα κεφάλαια, προσφέρει το έναυσμα για δράση, καθορίζει αλλά και καθορίζεται από την πλοκή. Μια αρμαθιά από σκόρπιους στίχους και φράσεις σε συνεχή, αδιάλειπτη κι αμφίδρομη σχέση με τις πράξεις των χαρακτήρων, τα γεγονότα και τον περιβάλλοντα κόσμο τους.

Η γοητευτική αυτή ισορροπία του κειμένου πάνω στις γραμμές που χαράζουν οι λέξεις των μεγάλων λογοτεχνών, εκτός από μία ακόμα ένδειξη της συνθετικής ικανότητας της συγγραφέα, που κάθε άλλο παρά παρορμητικά και σπασμωδικά έχει δομήσει το υλικό της, της επιτρέπει να κινηθεί απελευθερωμένη από λογικούς φραγμούς στους δυο παράλληλους κόσμους που χτίζει, σε ένα διττό μυθιστορηματικό σύμπαν που δεν προτείνει μια ασφαλή και βολική απόδραση από την πραγματικότητα αλλά χαρίζει στην ηρωίδα την αυτογνωσία και την αυτοπεποίθηση που έχει ανάγκη για να βρει τη θέση της στον αληθινό κόσμο. 

Αναρωτιόμουν προ ημερών τι γυρεύουμε διαβάζοντας λογοτεχνία. Κατέληξα ότι αυτό που αναζητάμε είναι κάποιου είδους δικαιοσύνη. Τη δικαιοσύνη της ομορφιάς. Τη δικαιοσύνη της αλήθειας. Αυτή τη δικαιοσύνη υπερασπίζονται με σθένος και τα Παπούτσια με φτερά. Με την ποιητική ματιά να συνιστά μέσον όχι φυγής, αλλά μιας εκ νέου, ίσως διαφορετικής βόλτας και γνωριμίας με τον κόσμο. Τον τρόπο να τον επαναπροσδιορίσεις και να τον μεταμορφώσεις. Μια δύναμη αλλαγής κι ελπίδας. Μια δύναμη τελικά αλήθειας, ουσίας κι ανθρωπιάς.