Mårten Sandén, Ένα σπίτι χωρίς καθρέφτες

Μετάφραση: Αργυρώ Πιπίνη, Εκδόσεις Παπαδόπουλος, Αθήνα 2016

Η Τομασίν κι ο πατέρας της ζουν εδώ και κάποιους μήνες στο σπίτι της γηραιάς, κατάκοιτης θείας τους Χενριέτα. Κοντά τους τον τελευταίο καιρό έχουν έρθει τα αδέρφια του δεύτερου και τα παιδιά τους. Το κλίμα είναι βαρύ, καθώς ο πατέρας της Τομασίν δεν μπορεί να ξεπεράσει την απώλεια του μικρού της αδερφού, ενώ τα δυο αδέρφια του ερίζουν για κληρονομικά ζητήματα. Η Τομασίν, από την άλλη, και τα ξαδέρφια της, παίζοντας κρυφτό μέσα στο σπίτι, θα ανακαλύψουν μια μέρα τυχαία μια ντουλάπα που φυλάει μέσα της όλους τους καθρέφτες του σπιτιού. Μέσα από αυτούς τα παιδιά θα περάσουν σε έναν άλλο κόσμο, όπου ένα μυστηριώδες κορίτσι από μιαν άλλη εποχή, η Χέτι, θα τους βοηθήσει να ανακαλύψουν ο ένας μετά τον άλλο ό,τι περισσότερο έχει ο καθένας τους ανάγκη. Η επαφή με τον κόσμο του καθρέφτη θα οδηγήσει με τη σειρά ξαδέρφια και θείους μακριά από το σπίτι. Αλλαγμένους, λυτρωμένους, διαφορετικούς. Η Τομασίν θα είναι εκείνη που, έχοντας μείνει τελευταία ανήλικη κάτοικος του σπιτιού μαζί με τον πατέρα της και τη θεία Χενριέτα, θα ανακαλύψει την ταυτότητα του μυστηριώδους κοριτσιού αλλά και έναν δρόμο προς τη δική της οικογενειακή λύτρωση και αυτογνωσία. 

Ένα ολιγοσέλιδο μυθιστόρημα αυτογνωσίας και ενηλικίωσης, στο οποίο ο Mårten Sandén κατορθώνει με τρόπο θαυμαστά αθόρυβο να συγκεράσει πλήθος επιρροών, που του επιτρέπουν να συνθέσει ένα μοναδικό κείμενο: Σκανδιναβική ατμόσφαιρα σε ένα βιβλίο που η πλοκή εκτυλίσσεται αποκλειστικά μέσα σε ένα παλιό μεγάλο σπίτι – ικανό από μόνο του να γεννήσει ισχυρές προσδοκίες μυστηρίου και να ξεσηκώσει τη φαντασία του αναγνώστη. Το πέρασμα μέσα από τον καθρέφτη σε έναν άλλο κόσμο, μυστηριακό και μαζί αποκαλυπτικό, παραπέμπει σε πλήθος κλασικών λογοτεχνικών έργων που λειτουργούν ως ισχυρό έως κραυγαλέο διακειμενικό υπόστρωμα, αν και στο συγκεκριμένο βιβλίο το πέρασμα αυτό λειτουργεί περισσότερο ως αφετηρία για εσωτερική αναζήτηση παρά ως πύλη που οδηγεί σε έναν κόσμο φαντασίας. Ο καθρέφτης γίνεται η γέφυρα ανάμεσα στο πριν και στο μετά των χαρακτήρων, ανάμεσα στο τραύμα και τη θεραπεία τους, ανάμεσα στον εαυτό που κρύβεται πίσω από τη μάσκα μιας περισσότερο ή λιγότερο συμβατικής συμπεριφοράς και στην απελευθέρωσή του. Ο καθρέφτης είναι ο δρόμος του καθενός προς την προσωπική του αλήθεια. Με ανάλογο τρόπο διαχειρίζεται ο συγγραφέας και τη δεξιοτεχνικά κλιμακούμενη ατμόσφαιρα αγωνίας, που, ενώ κρατά τον αναγνώστη σε εγρήγορση, τον οδηγεί τελικά όχι σε τίποτα τρομακτικές αποκαλύψεις, αλλά στο να αναζητήσει τις βαθύτερες πληγές που στοιχειώνουν τους χαρακτήρες και να τους ακολουθήσει ενόσω εξελίσσονται σε κάτι ίσως απρόβλεπτα διαφορετικό από αυτό που ήταν όταν τους πρωτοσυνάντησε. 

Αβίαστη, απέριττη γραφή -σε μια μετάφραση που δε σκοντάφτεις πουθενά-, διανθισμένη με σκόρπιες φράσεις στις οποίες η στοχαστική ακρίβεια συναντά την ποιητική λιτότητα, οδηγώντας τον αναγνώστη σε στιγμιαίες όσο και συγκλονιστικά ευκρινείς ματιές στα βάθη της ανθρώπινης ύπαρξης. Παρότι το κλίμα πένθους είναι διάχυτο σε όλο το κείμενο, το ύφος παραμένει υποδειγματικά συγκρατημένο. Το συναίσθημα δεν εκβιάζεται, με τον ίδιο τρόπο που δεν εκτρέπεται σε υπερβολές και η γλώσσα, κάνοντάς σε να χαμογελάσεις στη σκέψη ότι η λογοτεχνία δεν είναι ούτε καν εξ αγχιστείας συγγενής με την εντυπωσιοθηρική λεξιθηρία και την υφολογική υπερβολή. 

Ο συγγραφέας, με δυο λόγια, κατορθώνει μέσα από γνώριμους λογοτεχνικούς δρόμους και υλικά να ανοίξει μια νέα, αποκαλυπτική διαδρομή στο βαθύτερο είναι των ηρώων αλλά τελικά και των αναγνωστών του, μια διαδρομή τόσο πολυεπίπεδη και ταυτόχρονα απλή όσο και όλα τα μελλοντικά μας πρόσωπα, που, όπως λέει η αφηγήτρια Τομασίν, κρύβονται πίσω από αυτό που βλέπουμε στον καθρέφτη κάθε πρωί. Αξίζει να το διαβάσετε. Και ίσως να αποτολμήσετε να καθρεφτιστείτε μέσα του, ανακαλύπτοντας θραύσματα του δικού σας εαυτού.